استاد تمام اقتصاد دانشگاه بوعلی سینا در گفتگوی اختصاصی با بسنا؛
مدیریت ناصحیح ثروت نفتی و فضای نااطمینان تحریم در نوسانات ارز مؤثر است
دکتر ابوالفضل شاه آبادی گفت: فضای رواني مردم در هر زمان نمي تواند بر نرخ ارز اثرگذار باشد، به بیان دیگر وقتی مشکلاتی همچون مدیریت ناصحیح ثروت نفتی و فضای نااطمینان تحریم وجود داشته باشد قطعا فضای روانی مردم بر نوسانات نرخ ارز اثرگذار است.
تاریخ انتشار: ۱۲:۰۱ - ۱۹ ارديبهشت ۱۳۹۷
دکتر ابوالفضل شاه آبادی استاد تمام اقتصاد دانشگاه بوعلی سینا در گفتگوی اختصاصی با بسنا در خصوص علت اصلي نوسانات نرخ ارز گفت: علت اصلي نوسانات نرخ ارز را بايد در متغيرهاي متعدد دسته بندي كرد. مهمترین دلیل آن به مدیریت ثروت نفتی و پایه پولی کشور و توان و ساختار اقتصادي کشور باز مي گردد. و در گام بعدی به بحث تحريم اقتصادي و همچنين فضای روانی مردم مرتبط است.
وي افزود: فضای رواني مردم در هر زمان نمي تواند بر نرخ ارز اثرگذار باشد، به بیان دیگر وقتی مشکلاتی همچون مدیریت ناصحیح ثروت نفتی و فضای نااطمینان تحریم وجود داشته باشد قطعا فضای روانی مردم بر نوسانات نرخ ارز اثرگذار است.
وي تأكيد كرد: عدم تناسب مابین رشد نقدینگی با رشد اقتصادی در سالیان متوالی و تعیین دستوری نرخ ارز بدون توجه به نرخ تورم از یک سو و مشکلات ناشی از تحریم از سوی دیگر موجب شکل گیری فضای روانی و نااطمینانی نسبت به نرخ ارز در آینده موجب تلاطم در بازار ارز و نوسانات نرخ ارز می گردد. به بيان ديگر وقتي در اقتصاد رشد نقدينگي بيش از رشد اقتصادي مي شود، حتما اين اختلاف منجر به تورم آشکار و پنهان مي گردد. براي مثال اگر ساليانه ٣٠٪ رشد نقدينگي داشته باشيم ولی بطور ميانگين حداکثر ٥٪ رشد اقتصادي باشد قطعا اختلاف ٢٥٪ درصدی رشد نقدینگی با رشد افتصادی به شکل تورم آشکار و پنهان پدیدار می گردد و انتظار معقول اين است كه دير يا زود ٢٥٪ اختلاف مورد اشاره موجب افزايش قيمت کالاها و خدمات و قیمت عوامل تولید و قیمت نرخ ارز گردد. اما در اقتصاد ایران دولت به منظور مهار نرخ تورم و رضایت خاطر مردم و به پشتوانه فروش ثروت نفت اقدام به تعیین نرخ ارز نامتناسب با نرخ تورم و تعیین دستوری نرخ سود بانکی و نرخ دستمزد و نرخ تعرفه و سایر ابزارهای اقتصادی می نماید. که مهمترین کانال شکل گیری تورم پنهان همان عدم تناسب رشد نرخ ارز با نرخ تورم آشکار است. زیرا با این شیوه قیمت گذاری نرخ ارز موجب پاسخگویی به بخش قابل توجهی از تقاضای شکل گرفته جامعه می گردد که این امر مهمترین لنگرگاه برای مهار نرخ تورم و شکل گیری تورم پنهان در سالیان متوالی شبیه به آتش زیر خاکستر است. با این اوصاف تا وقتی که ذخایر ارزی ناشی از فروش ثروت نفت و صادرات غیرنفتی پاسخگوی تقاضا واردات است شاهد عدم افزایش و عدم شکل گیری نوسانات در نرخ ارز خواهیم بود و در صورتیکه بدلایل مختلف از جمله تحریم و یا کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی شاهد کاهش ثروت نفت شویم مقاومت لنگرگاه ارزی کاهش یافته و به تناسب تضعیف لنگرگاه ارزی شاهد تلاطم در بازار ارز کشور خواهیم بود.
براي مثال اگر نقدینگی را به آب رودخانه اي كه جاري است تشبيه كنيم كه سدي محكم سر راه آن باشد، آب رودخانه پشت سد جمع می شود. در حالیکه سدی در مسیر رودخانه زده شود از یک طرف اجازه حرکت آب رودخانه به مسیر پایین سد نمی گردد ولی از سوی دیگر با جمع شدن آب در پشت سد و افزایش حجم آب پشت سد اگر بهر دلیلی بدنه سد قادر به حفظ آب نباشد قطعا با شکسته شدن سد و جریان آب می تواند موجب صدمات جبران ناپذیری گردد. عینا نقدینگی بدون پشتوانه و تعیین دستوری نرخ ارز به عنوان سد تا جایی در مقابل افزایش قیمتها مقاوم است که ذخایر ارزی پاسخگو باشد لذا هر زمان ذخایر ارزی بهر دلیلی کاهش یابد امکان شکل گیری فضای روانی و افزایش نرخ ارز خواهیم بود که این امر موجب پدیدار شدن نرخهای تورم پنهان در جامعه می گردد.
برخی از اقشار جامعه چون از فراوان بودن آب پشت سد(نقدینگی بدون پشتوانه) خبر دارند و به دنبال حداکثرسازی منافع شخصي هستند و به منافع اجتماعي توجهي ندارند به شكستن سد كمك مي¬كنند. در اين فضاي ملتهب انتظار از جامعه اين است كه در شكستن سد همكاري نكنند بلكه به فكر منافع اجتماعي باشند زيرا در صورت شكستن شدن سد آب همه چيز را با خود مي برد. البته در کنار دلایل شکل گیری فضای روانی ضرورت دارد بطور دقیق و جامع به بررسی آثار و تبعات کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت شیوه تعیین قیمت گذاری نرخ ارز طي ٣٠ تا ٤٠ ساله اخير بر متغیرهای کلان اقتصادی و ساختار اقتصادی کشور بویژه نوسانات نرخ ارز، نرخ بیکاری، نرخ تورم، قدرت رقابت پذیری، ارتباط صنعت و دانشگاه و... پرداخته شود.
وي همچنين در خصوص كساني كه در اين دوره ارز خريداري ميكنند با اين استدلال كه "ارزش پول كشور در حال پايين آمدن است لذا براي حفظ دارايي خود آن را به دلار یا دیگر پولهای خارجی تبديل مي كنند" گفت: خيلي از افرادي كه فكر مي كنند از اين تلاطم ارزي براي حفظ قدرت خريد بايستي دلار يا سایر پول هاي خارجي خرید در اين مسابقه برنده نيستند. ممكن است نسبت به كسي كه پول خارجي خريداري نمي كند مقدار بسیار ناچیز برنده باشند اما نسبت به افرادی كه وزن اصلي نقدينگي بدون پشتوانه در دستشان قرار دارد بازنده هستند زيرا هجوم به بازار ارز توسط اقشار جامعه موجب دامن زدن به افزایش نرخ ارز و بالتبع افزایش قیمت کالاها و خدمات و کاهش قدرت خرید اکثریت افراد در جامعه خواهد شد.
وي از دلايل تزريق پول هاي بدون پشتوانه به جامعه در دهه های اخیر كه از دلايل اصلي شکل گیری تلاطمات نرخ ارز است، گفت: براي پي بردن به اين موضوع بايد به ترکیب دارایی و بدهی در ترازنامه بانك مركزي توجه شود.
همچنین خاطرنشان ساخت تا وقتي دولتها در اقتصاد ایران فاقد راهبرد اقتصادي است و تصمیمات اقتصادی را غیرهدفمند اتخاذ می کند نمی توان تقویت توان تولید کشور را داشت.
وي در خصوص تأثير دلال هايي كه در بازار ارز فعاليت مي كنند بر تلاطم بازار ارز اظهار داشت: از آنجا که از یک سو دلال به دنبال حداکثر كردن سود شخصی هستند و از سوی دیگر پیرو مطالب بالا بستر شکل گیری تلاطمات ارزی مهیا گردیده است شاهد این توهم خواهیم شد که عامل جدی و برهم زننده ثبات در بازار ارز دلال ها می باشند درحالیکه اگر دولتمردان در دهه های اخیر با اشراف کامل بر قانونمندیهای علم اقتصاد اقدام به شناخت دقیق از ساختار اقتصاد ایران و جهان نموده و با بررسی چشم انداز آتی اقتصاد جهانی و تبیین دقیق جایگاه ایران در اقتصاد جهانی اقدام به اتخاذ راهبرد اقتصادی و سپس اقدام به اتخاذ تصمیمات دقیق و هدفمند به منظور هدایت فعالین اقتصادی در راستای حداکثرسازی منافع شخصی افراد و منافع اجتماعی می نمودند قطعا شاهد تقویت توان اقتصادی کشور بوده و در چنین شرایطی دلال های ارزی توان تاثیرگذاری بر تلاطمات بازار ارز نداشتند. به بیان دیگر انتظار می رود حاكميت و دولت با اشراف بر قانونمندیهای علمی راهکارهای لینک بین منافع شخصی افراد و منافع اجتماعي را تشخيص داده و قوانين، مقررات و سیاستها را طوري تنظيم نمایند كه موجب حداکثرسازی همزمان منافع شخصي افراد و منافع اجتماعي گردد.
وي در پاسخ به اين سوال كه آيا حذف دلار از مبادلات كشور در اقتصاد ایران تأثيرگذار است؟ گفت: اگر بتوانيم با حذف دلار از مبادلات، تحريم هايي كه مبادلات بانكي اقتصاد ایران را کاهش داده رفع كنيم مؤثر است. البته تحقق این هدف همکاری شرکای تجاری کشور را می طلبد که این امر در گرو تلاش مستمر و مضاعف دیپلماسی فعال سیاسی و اقتصادی است.
وي همچنين در خصوص جايگزيني يورو گفت: از آنجا که اتحادیه اروپا بدنبال حداکثر سازی منافع خودشان است و تجربه نشان داده است میزان همکاری با ایران و امریکا را براساس تحلیل هزینه و فایده انجام می دهند و در موضوع تحریم ها در بسیاری مواقع با امریکا در یک مسیر حرکت کرده اند لذا در خصوص جایگزینی یورو با دلار را با احتیاط و بررسی تمام جوانب آن مدنظر قرار داد.
وي در خصوص جایگزینی ريال قطر بجای دلار در مبادلات بانکی در سطح بین الملل هم بيان كرد: از آنجا که قطر کشوری است متکی به ثروت نفت و سهم قابل توجهی در اقتصاد جهانی و مبادلات جهانی ندارد ريال قطر بنظر نمی رسد جایگزین مناسبی باشد و همچنین خاطرنشان می گردد قطر شريك اصلي تجاري ایران نيست.
وي خاطر نشان كرد: یکی دیگر از عواملی که در تلاطمات ارزی می تواند موثر بوده باشد سیاست کاهش نرخ سود بانکی در شهریور ماه سال گذشته است که این امر موجب کاهش تمایل سپرده گذاری از یک سو افزایش صف تقاضای اعتبار بانکی از سوی دیگر گردید و همچنین باعث حرکت بخشی از نقدینگی بدون پشتوانه و سرگردان از بازار بانکی به سایر بازار دارایی ازجمله بازار ارز و طلا گردید.
وي در پاسخ به اين سوال كه بر اساس وجود زيرساخت هاي فعلي آيا ميتوانيم پيروزمندانه از سياست صادرات غيرنفتي خارج شويم يا خير؟ گفت: وقتي به تركيب صادرات غير نفتي ایران نگاه كنيم مي بينيم بخش عمده آن صادرات محصولات پتروشیمی است که بطور غيرمستقيم تابع ثروت نفت است. همچنین هنگامی به ماهيت و ترکیب صادرات غیرنفتی بنگریم موضوع كشش پذيري عرضه و تقاضای صادرات نسبت به نرخ ارز و سایر تعیین کننده های صادرات غیرنفتی است که نقش تعیین کننده در موفقیت و عدم موفقیت توسعه صادرات غیرنفتی و رهایی از صادرات نفت و گاز و افزایش وابستگی متقابل به اقتصاد جهانی دارد.
باید خاطرنشان ساخت هر زماني كه از یک طرف دچار محدوديت ارزي بوده و از طرف دیگر سياست ارزي ثابت نگه داشتن نرخ ارز در سطح پایین تر از نرخ ارز تعادلی است قطعا شاهد شکل گیری بازار غیر رسمی خواهیم بود.
وي در خصوص سياستي كه در دولت آقاي احمدي نژاد براي حذف سازمان برنامه و بودجه بود گفت: مهم حذف یا عدم حذف اسم سازمان نیست بلکه مهم بخدمت گرفتن نقطه نظرات کارشناسی صاحب نظران و کارشناسان اقتصادی در هنگام تصمیم گیری است. به بیان دیگر در هر دولتی هنگامی که به نقطه نظراتی کارشناسی به عنوان تصمیم سازان اقتصادی نگریسته شود و با بخدمت گرفتن صاحب نظران اقتصادی شاهد اتخاذ تصمیمات و سیاستگذاری اقتصادی باشیم قطعا در این وضعیت حضور سازمان و عدم حضور سازمان نقش تعیین کننده خواهد داشت. متاسفانه در دولت آقای احمدی نزاد نسبت به سایر دولتها به نظرات صاحب نظران بهایی داده نمی شد. به بیان دیگر در دولت آقای احمدی نزاد حتي اگر سازمان برنامه و بودجه یا مدیریت و برنامه ریزی حفظ مي شد چون اتخاذ تصمیمات فاقد تصمیم سازی کارشناسی بود در عمل چندان تفاوتی نداشت.
وي در مقايسه بين سياست هاي اقتصادي دولت فعلي و قبلي در مجموع به دولت فعلي نمره بهتري داده و بيان كرد: در بحث اقتصادي به دولت فعلي می توان نمره بالای ١٠ و دولت قبلي نمره زیر پنج اختصاص داد. البته اگر در ترکیب اعضای اقتصادی کابینه شایسته سالاری و افراد دارای نگرش اقتصادی قویتری و منسجم تری انتخاب می شدند قطعا بطور تدریجی شاهد اصلاح ساختار اقتصادی و گذر از ابرچالش های اقتصادی کشور می بودیم.
وي در خصوص سياست آقاي دکتر طيب نيا گفت: تفاوتي كه آقاي دکتر طيب نيا با آقاي دکتر كرباسيان داشت اين بود كه او دكتري اقتصاد داشت و با قانونمندیهای علم اقتصاد آگاهی بیشتری داشت اما آقاي دکتر كرباسيان گرچه فاقد تحصیلات در دشته اقتصاد است اما مدير اجرايي بسيار باتجربه اي است که بنظرم در صورت استفاده از صاحب نظرانی اقتصادی که شناختی دقیقی از اقتصاد ایران و جایگاه آن در اقتصاد جهانی داشته و دارای نگرش توسعه اقتصادی در قالب راهبردهای اقتصادی منطبق با واقعیات اقتصاد ایران می باشند قطعا می تواند بطور تدریجی ابرچالش های اقتصادی کشور را مهار کرده و بمرور با ارائه تصمیمات دقیق اقتصادی شاهد اصلاح ساختار اقتصادی و گذر از ابرچالش ها را شاهد باشیم. البته با توجه به مطالب مطروجه قسمتهای قبلی ریشه اصلی تلاطمات ارزی در این دوره ناشی از عملکرد اقتصادی مدیریت وزیر فعلی اقتصاد نیست.
وي در رابطه با حرف جنجالي مشاور اقتصادي رئيس جمهور، آقاي دکتر نيلي مطرح كردند در مورد اينكه بايد اجازه دهیم قیمت دلار به ٨٠٠٠ تومان برساند اظهار داشت: در اين فضای ملتهب ارزی جايي براي اين حرف نبود زيرا برخی از افراد از اینگونه صحبتها در فضای ملتهب سوء استفاده خواهند نمود و به التهاب دامن خواهند زد لذا انتظار می رود صاحب نظران اقتصادی نظرات کارشناسانه خود را رسانه ای نکرده و به ارائه نظرات و پیشنهادات به تصمیم گیران اقتصادی اقدام نمایند و بعد از فروکش کردن التهاب با ارائه نظرات اقتصادی و همفکری با بدنه کارشناسی کشور اقدام به اصلاح ساختار معیوب اقتصادی نمایند.
وي خاطر نشان كرد: با توجه به وضعیت متغیرهای کلان اقتصادی و عدم تناسب نقدینگی با تولید کشور برگشتن قيمت دلار به ١٠٠٠ تومان به هيچ وجه امكان پذير نيست. مگر در صورتي كه به تناسب تمام نقدينگي هاي بدون پشتوانه بتوان توليد كشور را افزايش داد که بدلیل شکاف بسیار زیاد نقدینگی با تولید و ادامه روند فعلی قطعا در یکی دو دهه اخیر این امر قابل تحقق نیست.
وي افزود: حقیقت مهم نيست که نرخ ارز چقدر باشد، بلکه مردم بجای حساسیت بر نرخ ارز از دولت بايد درخواست حفظ قدرت خريدشان را بنمایند. قطعا در این وضعیت هم اجازه داده اند دولت با استفاده از ابزارهای اقتصادی اقدام به اصلاح ساختار نماید و هم دولت را موظف به حفظ قدرت خرید اقشار جامعه می کند که در این صورت امنیت اقتصادی جامعه مهیا خواهد شد.
وي در خصوص طرح حذف صفر و تغيير ريال به تومان بیان داشت از نظر واقعي حذف صفر روي متغير هاي كلان اقتصادي هيچ اثري ندارد. ولي بار رواني آن مهم است و در ضمن ممکن است بعد از حذف صفر و عادت افراد جامعه به گرد کردن قیمتها به سمت بالا موجب فشار بر اقشار ضعیف جامعه گردد.
وي در پايان راه حل برون رفت كشور از اين وضعيت اقتصادي و بهبود شرايط اقتصادي كشور را رسيدن دولت به يك جمع بندي و استفاده از توان تمام اساتيد اقتصادی كشور بيان كرد. و راهبردي كه اقتصاد كشور بايد داشته باشد، راهبرد اقتصاد دانش بنيان است. و اتكا به توليد داخلي زماني اتفاق مي افتد كه اين راهبرد تحقق پيدا كند چون خروجي اين راهبرد تولید كالاهايي با كيفيت بالاتر و تنوع بيشتر يا با قيمت تمام شده پايين تر و يا هر ترکیب دو ويژگي فوق الذکر است كه می تواند به رقابت پذيري كشور كمك كند.
خبرنگار: انتصامی