پایگاه خبری دانشگاه بوعلی سینا- بسنا

دکتر غلام خداکرمیان عضو هیأت علمی گروه گیاهپزشکی دانشگاه بوعلی سینا، در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار بسنا، گفت: با دلایلی که برایتان بیان می‌کنم، برای شما روشن خواهد شد که چرا نباید نگران انتقال این ویروس از راه تماس دست باشید.

وی تشریح کرد: نسبت زن به مرد در جهان حدوداً برابر است زیرا احتمال پسر یا دختر بودن برخلاف حقوقشان برابر است: آمار‌های جهانی نشان می‌دهد که سهم مشارکت زنان در مشاغل بیرون از خانه حداکثر ۴۰% است، یعنی زنان دست کم % ۱۰ کمتر از مردان در مکان‌های عمومی در معرض ابتلا به ویروس کرونا هستند.

وی ادامه داد: با یک نگاه ساده به فضای اختصاص داده شده به زنان در وسایل نقلیه عمومی (اتوبوس و مترو) در مقایسه با مردان می‌توانید به تفاوت حضور آن‌ها در مکان‌های عمومی که محل انتشار ویروس کروناست پی ببرید؛ از سویی دیگر به صورت مشاهده‌ای همه می‌دانند که زنان بیش از مردان به نظافت شخصی خود مانند شستن دست‌ها اهمیت می‌دهند.

خداکرمیان خاطرنشان کرد: یک پژوهش در سال ۲۰۱۰ در آمریکا نشان داده که تمایل مردان برای شستن دست‌ها حتی پس از تماس با حیوانات خانگی، سرفه و عطسه کمتر است در حالیکه ۹۱% زنان در این مواقع دست خود را می‌شویند. همچنین یک پژوهش دیگر نشان داده که زنان دست کم ۵۰% بیش از مردان به پاکیزگی به ویژه شستن دست‌ها اهمیت می‌دهند (لطفاً موارد استثنا را نادیده بگیرید)؛ بنابراین انتظار داریم با توجه به مشارکت کمتر زنان در مکان‌های عمومی که محل شیوع کروناست (۱۰% کمتر از مردان) و اهمیت دادن آن‌ها به شستن دست‌ها (۵۰% بیشتر از مردان) آمار مبتلایان به کرونا در آن‌ها بسیار کمتر باشد، اما آمار جهانی مبتلایان به کرونا نشان می‌دهد که تعداد زنان مبتلا برابر مردان و حتی گاهی بیشتر است! لازم به ذکر است که مقاوم بودن زنان در برابر کرونا و پایین بودن میزان مرگ و میر آن‌ها در اینجا ملاک نیست.

غلام خداکرمیان افزود: این موضوع به روشنی نشان می‌دهد شستن دست‌ها، کارآیی لازم برای کاهش انتقال کرونا را ندارد، چون اگر کارآیی داشت نسبت ابتلای زنان با توجه به مشارکت کمتر در مکان‌های عمومی و از سویی دیگر نظافت بیشتر، باید نهایتاً به ۳۰% می‌رسید!

عضو هیأت علمی گروه گیاهپزشکی متذکر شد: نکته حائز اهمیت این است که بالا بودن نسبت ابتلای زنان به کرونا در مقایسه با سهم مورد انتظار آنان یکی از دلایلی است که نشان می‌دهد ابتلا به کرونا از راه تنفس است!

دکتر خداکرمیان با طرح این مطلب که چرا نسبت ابتلای زنان به کرونا در برابر مردان برابر و گاهی بیشتر شده است در حالیکه زنان کمتر در مکان‌های عمومی ظاهر می‌شوند و بیشتر دستشان را می‌شویند عنوان کرد: دلیل نخست این است که بنا به گفته منابع خبری، ویروس کرونا بین یک تا سه ساعت در هوا می‌ماند (که البته بسیار بیشتر از این در هوا می‌ماند!)؛ حال فرض کنید که ویروس سه ساعت در هوا می‌ماند که به این معناست که در یک هوای نسبتاً راکد (مکان‌های سرپوشیده) ویروس با سرعت حدوداً یک سانتیمتر در دقیقه به زمین نزدیک می‌شود. می‌دانیم که ما ایستاده و یا نشسته نفس می‌کشیم. در حالت ایستاده به شرط وجود ویروس در هوا با توجه به ارتفاعی که در آن نفس می‌کشیم حدودا ۱۵ دقیقه در معرض ابتلا به کرونا هستیم (۱۵ دقیقه بحرانی) و در حالت نشسته این زمان بحرانی بیشتر است.

وی یادآور شد: پژوهش‌ها نشان می‌دهد که قد زنان به طور متوسط ۱۳ سانتیمتر از مردان کوتاه‌تر است بنابراین ۱۳ دقیقه بیشتر در معرض ابتلا هستند! و اینجاست که سهم کمترشان برای حضور در مکان‌های عمومی برای ابتلا به ویروس کرونا جبران می‌شود (ای کاش سهم زنان همیشه همینگونه جبران شود). به بیان دیگر به فرض وجود مردان و زنان مبتلا به کرونا در فضای سرپوشیده، زنان هم از زنان بیمار کرونا می‌گیرند و هم از مردان بیمار! اما در عوض مقاوم‌تر هستند و حدود ۶۰% تا ۷۰% مرگ و میر ناشی از کرونا در آن‌ها کمتر است.

دکتر غلام خداکرمیان تاکید کرد: امکان ابتلای بچه‌ها به کرونا در فضای سرپوشیده با توجه به قد آن‌ها و راندمان تنفسی بسیار بالاتر است؛ چون از یک سو زمان بحرانی برای آن‌ها دست کم ۸۰ دقیقه است (در مقایسه ۱۵ دقیقه زمان بحرانی برای بزرگسالان) و از سوی دیگر راندمان تنفسی یا میزان هوایی که در زمان مشخص تنفس می‌کنند حدوداً دو برابر افراد بالغ است.

وی تصریح کرد: بچه‌ها حدوداً ۲۸ بار و بالغین حدوداً ۱۴ بار! در دقیقه نفس می‌کشند و یکی از دلایل مقاومت بچه‌ها به کرونا همانگونه که در مقاله قبل نوشتم همین راندمان تنفسی بالاست که اکسیژن رسانی را بسیار بالا می‌برد!

دکتر خداکرمیان در رابطه با دلیل دوم تبیین کرد: حجم ریه‌ها در یک فرد بالغ شش لیتر است. ما به عنوان یک فرد بالغ در شرایط عادی حدوداً شانزده بار در دقیقه نفس می‌کشیم و در هر بار نفس کشیدن حدود نیم لیتر هوا را رد و بدل می‌کنیم؛ بنابراین در هر دقیقه هشت لیتر هوای تازه وارد ریه‌ها کرده و هشت لیتر هوای داخل ریه را خارج می‌کنیم.

وی خاطرنشان کرد: تاکنون کسی جرات نکرده تعداد پارتیکل‌های کووید-۱۹ را در هر بار تنفس فرد مبتلا بشمارد؛ در سال ۲۰۰۸ تعداد پارتیکل‌های ویروس آنفلوآنزا که برادر ناتنی کووید-۱۹ است را در هر بار تنفس با Real time PCR برآورد کردند که با توجه به شدت و مرحله بیماری بین ۴۸ تا ۳۰۰ پارتیکل در هر بار تنفس در نوسان بوده است: Fabian, et al. (2008) Influenza Virus in Human Exhaled Breath: An Observational Study. PLoS ONE 3(7):e2691. doi:10.1371/journal.pone.0002691

خداکرمیان در ادامه تشریح کرد: برای اینکه ساده‌تر قضاوت کنیم تعداد پارتیکل‌های کووید-۱۹ را در هر بار تنفس (نیم لیتر هوا) یکصدو پنجاه (۱۵۰) در نظر می‌گیریم؛ حال حساب کنید که فردی تنها ده دقیقه در هوای آلوده به کرونا نفس بکشد در این صورت تعداد پارتیکل‌های ویروس که در این ده دقیقه وارد سیستم تنفسی او می‌شوند، برابر ۲۴۰۰ پارتیکل خواهد بود.

وی ادامه داد: از سویی دیگر در یک فرد بالغ در شرایط عادی میزان خونی که در هربار تنفس برای اکسیژن گیری به چرخش می‌افتد ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلی لیتر است؛ هر میلی‌لیتر خون هم به طور متوسط یک میلیون ماکروفاژ دارد (ماکروفاژ‌ها نوعی از گلبول‌های سفید هستند که ذرات درشت مانند برخی ویروس‌ها را می‌بلعند) و در دقیقه ۶۰ تا ۷۰ میلی‌لیتر خون در متر مربع از طریق مویرگ‌ها در گردش است، پس در برابر هر بار تنفس که در این مثال فرضی تنها ۱۵۰ پارتیکل کرونا وارد سیستم تنفسی می‌شود، دویست و پنجاه تا سیصد میلیون سلول ماکروفاژ وجود دارد که این غیر از لشکر B cell‌ها و T cell‌ها و ... است. این لشکر بزرگ و با شکوه گلبول‌های سفید در برابر کرونا در ۹۵% موارد بسیار خوب عمل می‌کند و تنها در ۵% موارد به دلایل وضعیت افراد کارآیی کمتری دارد که آن هم با روش‌های نه چندان گران قیمت قابل ارتقاء است.

دکتر خداکرمیان در پاسخ به اینکه در تماس با دست چه تعداد پارتیکل ویروس کرونا در مقایسه با تنفس می‌تواند وارد بدن شود، اظهار داشت: اولاً حتی اگر دستتان آلوده به هزاران پارتیکل ویروس کرونا باشد، ولی آن را با دهان، بینی و یا چشم تماس ندهید، هیچ ویروسی نمی‌تواند وارد سیستم تنفسی شما شود؛ چند پژوهش نشان می‌دهند که افراد به طور متوسط ۱۶ بار در ساعت با دست، صورتشان را لمس می‌کنند که از این ۱۶ بار تنها در ۵۰% موارد دهان، بینی یا چشم خود را لمس می‌کنند و ۵۰% دیگر از موارد تماس دست با صورت برای ورود کرونا هیچ اهمیتی ندارد، چون کرونا تنها از راه دهان، بینی و چشم وارد بدن می‌شود.

عضو هیأت علمی گروه گیاهپزشکی اضافه کرد: بدترین حالت ممکن این است که فرض کنید فردی هشت ساعت در روز در یک محیط شدیداً آلوده به کرونا کار کند. در این هشت ساعت این فرد ۶۴ بار دهان، بینی و چشم خود را لمس می‌کند، چون از ۱۶ بار تماس دست با صورت در یک ساعت، تنها هشت بار آن خطر ساز است که مجموعاً در هشت ساعت ۶۴ بار می‌شود.

غلام خداکرمیان بیان داشت: باید بدانیم که تماس دست آلوده تنها با سطوح داخلی دهان، بینی و چشم برای ورود کرونا اهمیت دارد. در هر بار تماس دست با محل‌های ورود کرونا تنها به اندازه مساحت یک بند انگشت می‌تواند با این اندام‌ها تماس داشته باشد که حدوداً معادل ۳ سانتیمتر مربع است؛ به فرض آلوده بودن دست و تماس دادن تمام این سه سانتی‌متر با سطوح داخلی محل‌های ورود کرونا، در کل مدت هشت ساعت و ۶۴ بار تماس، تنها تعداد چهار پارتیکل کرونا وارد دستگاه تنفسی خواهد شد که این تعداد بسیار اندک از پارتیکل‌های کرونا در برابر لشکر گسترده گلبول‌های سفید هرگز نمی‌تواند بیماری ایجاد کند. حتی در عمل این تعداد اندک پارتیکل کرونا هم در تماس با دست نمی‌توانند وارد سیستم تنفسی شوند! چون ما بدترین حالت ممکن را در نظر گرفتیم. طی هشت ساعت با همان فرض اولیه که بدترین حالت ممکن است حدود ۱۱۵۰۰۰ (صدو پانزده هزار) پارتیکل کرونا از راه تنفس وارد بدن خواهد شد یعنی حدود ۳۰۰۰۰ (سی هزار بار) بیشتر از تماس با دست!

وی عنوان کرد: نتیجه این‌که امکان انتقال ویروس کرونا از راه تماس دست در یک فرد که به طور معمول زندگی می‌کند، صفر است؛ اگر با این آمار‌ها که به روشنی وضعیت انتقال ویروس کرونا توسط تماس با دست و از راه تنفس را مقایسه می‌کند، قانع نشدید، لطفاً بی‌درنگ به هر روشی که خطر ساز نیست و به شما آرامش می‌دهد عمل کنید.

عضو هیأت علمی گروه گیاهپزشکی دانشگاه بوعلی سینا توصیه کرد: لطفا فاصله را رعایت کنید، در مکان‌های سرپوشیده شلوغ ماسک بزنید، دستهایتان را عادی بشویید و از به کاربردن الکل که بسیار آتشزا و خطرناک است و نیز وایتکس بپرهیزید.