پایگاه خبری دانشگاه بوعلی سینا- بسنا

دکتر حسن رحیمی‌روشن، عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه بوعلی‌سینا، پیرامون اتفاق ۱۳ آبان سال ۵۸، در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار بسنا عنوان کرد: سابقه‌ روابط ایران و آمریکا به دوره‌ی ناصرالدین‌شاه برمی‌گردد، آمریکا در سال ۱۸۸۳ سفارت خانه خود را در تهران بازگشایی کرد. از دی ماه ۱۲۶۱ هجری شمسی که ویلیام بنجامین به تهران آمد و نامه رئیس جمهور آمریکا را به ناصرالدین‌شاه داد، روابط سیاسی ایران و آمریکا برقرار شد. آمریکا به عنوان کشوری نوظهور مورد توجه کشورهای ضعیف قرار گرفت و تلاش آن‌ها نیز در جهت همین موضوع بود که خود را کشوری خارج از رفتار استکباری نشان دهند.

وی اشاره کرد: در جنگ جهانی دوم آمریکا یکی از کشورهایی بود که در اشغال ایران نقش داشت، اما چیزی که خیلی به آن پرداخته نشده است اقدام محمدعلی فروغی بود که در آن موقع ایران اشغال‌شده و شکست‌خورده را در ردیف کشورهای پیروز قرار داد و سه کشور اشغال کننده را ملزم به آن دانست که خاک ایران را ترک کنند.

عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی‌سینا تصریح کرد: در جریان کودتای ۲۸ مرداد که در ادامه به ملی‌شدن صنعت نفت رسید، آمریکا به نوعی قدرت اول ایران بود که با تثبیت دولت دکتر مصدق آمریکا فعال در ایران است و روابط تنگاتنگی بین ایران و آمریکا شکل گرفت.

وی افزود: به طور کلی دخالت‌های ۲۵ ساله آمریکا در حکومت محمدرضاشاه پهلوی تا پیروزی انقلاب اسلامی پابرجا بود و تحمیل کاپیتالاسیون و اصلاحات ارضی و پناه‌دادن به شاه توسط آمریکایی‌ها در شرایط نابسامان و خفقان آن روزها فضای کشور را به آن سو برد که کودتای دیگری در راه است، این موارد قوی‌ترین عواملی است که دانشجویان را به فکر تسخیر سفارت آمریکا سوق داد.

رحیمی‌روشن اظهار کرد: امام خمینی(ره) در همان دوران اخطارهایی را در سخنرانی‌های خود گوش زد می‌کند که آمریکا در فکر توطئه‌هایی است، این تذکرات باعث شد سفارت آمریکا در ایران به مدت حداکثر ۷۲ ساعت توسط دانشجویان به تسخیر دربیاید.

وی خاطرنشان کرد: قابل ذکر است تسخیر سفارت آمریکا در سیاست‌های حکومت نوپای انقلاب اسلامی برنامه‌ریزی نشده بود و اقدامی خودجوش از سوی جمعی از دانشجویان بود که بعدها این جمع خود را دانشجویان خط امام نامیدند.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: روند این اقدام به این صورت بود که دانشجویان چند دانشگاه معتبر جمع شدند و با حجت‌الاسلام موسوی خوینی‌ها که آن زمان نماینده امام در صداوسیما بود و ارتباط خوبی با دانشحویان داشت و البته با امام هم در ارتباط بود، مشورت کردند تا نظر ایشان را برای این عمل بدانند، آقای خوینی‌ها این طور مطرح می‌کند که اگر حالا نظر امام را به عنوان رهبر ایران بخواهیم، منفی است اما بعدها ممکن است قویا آن را تایید کنند.

وی ادامه داد: به این ترتیب شروع به جمع کردن دانشجویان دیگر کردند و از هر کدام دو سوال پرسیدند که آیا امکان اینکه سه روز خانه نباشی وجود دارد یا نه؟ که در صورت جواب مثبت سوال دوم مبنی بر با اقدام موثر علیه آمریکا موافق هستی یا خیر؟ مطرح می‌شد، که در نهایت حدود ۵۰۰ دانشجو موافقت کردند در این اقدام شرکت کنند، اما تصور نمی‌کردند که این عمل ۴۴۴ روز به طول بیانجامد و تا اوایل جنگ ایران و عراق ادامه داشته باشد.

رحیمی‌روشن تشریح کرد: زمانی که سفارت آمریکا تسخیر شد، امام(ره) فرزند خود حاج‌احمد را به آنجا فرستاند تا افراد را شناسایی کرده و از هدف آن‌ها مطلع شود، که در نهایت با اطلاع از هدف آن دانشجویان، امام این حرکت را تایید کرده و از تعبیر انقلاب دوم برای تسخیر لانه جاسوسی آمریکا استفاده می‌کند.

این مدرس علوم سیاسی اضافه کرد: هفته‌ها می‌گذرد و مذاکراتی در خصوص مطالبات دانشجویان و اسیرشدگان در این سفارت صورت می‌گیرد و در آن زمان آن‌ دانشجویان با انتشار اعلامیه‌هایی خواستار بازگشت شاه برای محاکمه بودند، چراکه دادگاه انقلاب هم شاه را رسما متهم کرده بود.

وی در ادامه گفت: از طرفی آن‌ها خودشان را دانشجویان پیرو خط امام معرفی کردند که باعث شد عده‌ای که با تفکر آن‌ها مخالف هستند از ایشان جدا شوند.

حسن رحیمی‌روشن در پاسخ به این سوال که علت نامگذاری این روز با عنوان روز دانش آموز چیست، توضیح داد: در سال قبل از تسخیر لانه جاسوسی آمریکا توسط دانشجویان، پیرو اتفاقات ۱۷ شهریور تهران و ۳۰ مهر همدان در سال ۱۳۵۷، در ۱۳ آبان همان سال نیز جمعی از دانش‌آموزان دست به تظاهرات زده و عده‌ای نیز به شهادت می‌رسند و همان روز به عنوان روز دانش‌آموز نامگذاری می‌شود که این عمل به صورت اتفاقی همزمان با اقدام دانشجویان در ۱۳ آبان سال ۵۸ برای تسخیر لانه جاسوسی است، به طور کلی می‌توان گفت علت نامگذاری این تاریخ به روز دانش‌آموز تظاهراتی است که در ۱۳ آبان سال ۵۷ دقیقا یکسال قبل از اقدام دانشجویان، صورت گرفت.

وی همچنین عنوان کرد: پس از گذشت تقریبا یکسال از تسخیر سفارت آمریکا به دلیل مرگ محمدرضا پهلوی و عوض شدن رئیس جمهور آمریکا، عملا نگه داشتن دیپلمات‌ها معنایی نداشت و سبب شد بنابر قرارداد الجزایر به میانجی‌گری دولت الجزایر با حکومت انقلاب اسلامی، گروگان‌ها آزاد شده و آمریکا نیز اقداماتی همچون آزاد کردن دارایی‌های ایران در بانک‌های آمریکا را در مقابل انجام دهد.

دکتر رحیمی‌روشن گفت: بنابر دستور امام خمینی(ره) آزادسازی گروگان‌ها که به مجلس شورای اسلامی سپرده شده بود، مشروط به شرایطی مانند آزادکردن تمام سرمایه‌های ایران، لغو تمام اتهام‌های آمریکا علیه ایران، تضمین عدم دخالت سیاسی و نظامی آمریکا در ایران و باز پس دادن اموالی که شاه از ایران خارج کرده بود، شد.

وی اضافه کرد: به نقل اخیر از روزنامه Financial time ارزش اموال خارج‌شده از ایران توسط شخص محمدرضاشاه نزدیک به ۳۵ میلیارد دلار بوده است که عملا تا بحال به کشور ایراد مسترد نشده است.

وی در نهایت بیان کرد: از شروط ایران برای آمریکا و مبالغ قابل بازگشت، فقط حدود ۷ میلیارد دلار از دارایی‌های دولت ایران در بانک‌های آمریکا داده پس داده شد و باقی شروط هیچ‌گاه عملی نشد و آمریکا به تعهدات خود پایبند نبود.

خبرنگار: حوائجی