دکتر آیت مولایی در یادداشتی برای بسنا و به مناسبت فرارسیدن نوروز نوشت:
«درونی سازی» دانش معمولی خود، مسؤولیت ما در قبال درختان و جنگل ها است
دکتر آیت مولایی عضو هیأت علمی گروه حقوق دانشگاه بوعلی سینا در یادداشتی برای بسنا، در آستانه بهار و با موضوع درخت و محیط زیست مطالبی را از دیدگاه حقوقی بررسی کرد.
تاریخ انتشار: ۰۹:۵۸ - ۲۸ اسفند ۱۳۹۷
متن یادداشت دکتر آیت مولایی عضو هیأت علمی گروه حقوق دانشگاه بوعلی سینا برای بسنا، در آستانه بهار و با موضوع درخت و محیط زیست:
اجازه میخواهم مطلب را اینگونه آغاز کنم!
سوال اول: به نظر شما درخت در منظومه حیات فردی و اجتماعی چه اهمیتی دارد که در
تقویم ملی ما یک روز بدان اختصاص داده شده است؟
محیط زیست از جمله مفاهیمی است که در دهه های اخیر در کشور ما جدی مطرح شده است.
بی تردید این گونه از توجه جدی به مقوله محیط زیست، دلایل گوناگونی دارد که بنظر
من، مهمترین دلیل چنین توجهی را باید در معضلاتی جستجو کرد که به اشکال گوناگون
دامنگیر جامعه بوده است. بر این اساس، دلیل چنین توجهی را باید در این گزارۀ ساده
و شفاف جستجو کرد و آن اینکه «محیط زیست در خطر است».
پیامد بلافصل این گزاره برای جامعه ایرانی با تمدن چندین هزار ساله، خبر خوشی نیست. امروزه آرای مختلف کارشناسان از حوزه¬های گوناگون محیط زیست، به همراه آمار نگران کننده از آن، ضرورت توجه دوچندان به آن را بیشتر ساخته است چرا که حیات فردی و اجتماعی ما به شدت از این مسأله آسیب می بیند و ناگفته پیداست که اگر امروز، اقدام عاجلی در این خصوص صورت نگیرد شاید فردا به نقطه بی بازگشت برسیم و البته چنین خبری، برای هیچ فردی خوشایند نخواهد بود.
بی تردید اختصاصِ یک روز برای درخت کاری در تقویم ملی ما، کمترین کاریست که می توان از جامعه انتظار داشت. شاید بدین وسیله، با اختصاص یک روز نمادین، بتوان در جامعه ایرانی، این باور را ایجاد کرد که اهمیت درخت و جنگل برای کشور همانند سایر حوزه های محیط زیست، مثل آب و هوا، جهت پایداری تمدن بشری لازم و ضروری است. من این روز نمادین را به فال نیک می گیرم و امیدوارم مسئولین کشور، شهروندان، خردمندان جامعه و دانشگاهیان دست کم در چنین مناسبت هایی بیش از پیش احساس مسئولیت کرده و هر شخصی به فراخور ظرفیت و توانایی خود، دین خود را به محیط زیست ولو با کاشت یک درخت انجام دهد.
سوال دوم: مهمترین اسناد قانونی مرتبط با درخت و جنگل ها در ایران کدامند؟
در ایران در اسناد مختلفی در سطوح گوناگون به این مسأله پرداخته شده
است که این وضعیت در نگاه نخست گویای اهمیت این مسأله برای جامعه ایرانی است.
مهمترین اسناد در چندین لایۀ به تصویب رسیده است که شایعترین آنها از این قرار
است:
1) قانون اساسی (اصولی همچون 45 و 50).
2) قوانین برنامه ای؛ شامل: قوانین برنامه¬های توسعه دوم، سوم، چهارم، پنجم و ششم.
3) قوانین عادی؛ شامل: قانون ملی شدن جنگلهای کشور مصوب سال 1341، قانون حفاظت در
برابر اشعه، مصوب 20/1/1368، قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع با
اصلاحات بعدی، مصوب 30/5/1346، قانون اراضی مستحدث و ساحلی مصوب 29 تیر ماه 1354،
قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخایر جنگلی کشور، مصوب 5/7/1371، قانون تعیین
تکلیف اراضی اختلافی موضوع اجرای ماده 56، قانون مدیریت پسماندها، مصوب 20/2/1383،
، قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، مصوب 28/3/1353 با اصلاحات بعدی و قانون معادن،
مصوب 27/2/1377.
4) اسناد بین المللی، اعم از کنوانسیون ها و اعلامیه ها؛ شامل: کنوانسیون آیین
اعلام رضایت قبلی برای مواد شیمیایی و آفت کش های خطرناک خاص در تجارت بین المللی،
روتردام، مصوب 2003، کنوانسیون سازمان ملل متحد برای بیابان زدایی در کشورهایی که
به طور جدی با خشکسالی و یا بیابان زدایی مواجه می باشند، پاریس، مصوب 1994،
کنوانسیون تنوع زیستی، ریودوژانیرو، مصوب 1992، کنوانسیون بازل درباره کنترل انتقالات
برون مرزی مواد زاید زیان بخش و دفع آنها مصوب 1980، کنوانسیون حمایت از میراث
فرهنگی و طبیعی جهان ـ یونسکو، مصوب 1972، پروتکل کنترل انتقالات برون مرزی مواد
زائد خطرناک و دیگر ضایعات در دریا، تهران، مصوب 1998، دستور کار 21، ریو، مصوب
1992، اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی(IUNC)، مصوب 1948، منشور جهانی طبیعت، مجمع عمومی
سازمان ملل متحد، مصوب 1982، بیانیه کنفرانس سازمان ملل متحد درباره محیط زیست و
توسعه (همایش زمین)، ریو، مصوب 1992، بیانیه کنفرانس سازمان ملل متحد درباره انسان
و محیط زیست، استکهلم، مصوب 1972، بیانیه اجلاس جهانی توسعه پایدار، ژوهانسبورگ،
مصوب 2002.
5) مصوبات و مقررات گوناگون دولتی؛ اعم از مصوبات بی¬شمار نهادهایی مثل: هیأت
وزیران، شورای عالی اداری، شورای عالی حفاظت محیط زیست. در این خصوص انبوهی از
اسناد اجرایی به تصویب رسیده است.
با این حجم از قوانین سردرگم کننده بازهم وضعیت درختان در کشور و پایداری جنگل ها
در ایران مناسب نیست. این حجم از اسناد داخلی و بین المللی نیز گویای تورم قوانین
حوزۀ درختان و جنگل است که متاسفانه ره بجایی نبرده اند؛ گو اینکه قوانین بازیچه
دست قدرتمندان شده است.
سوال سوم) با در نظر گرفتن قوانین و مقررات جاری، بنظر شما مسئولیت و نقش شهروندان ما در قبال جنگلها و درختان چیست؟
بنظرم می رسد مسؤولیت ما در قبال درختان و جنگلها، «درونی سازی» دانش معمولی خودمان نسبت به، طبیعت و جنگل ها است. معنای این سخن این است ما شهروندان مسئولیت سنگین یا تکلیف مالایطاق در قبال حفاظت از محیط زیست(خاک) نداریم الاّ اینکه حسب دانش معمولی خودمان، مسئولیت وجدانی، اخلاقی و انسانی خودمان را در قبال محیط زیست انجام دهیم؛ اینکه دانش معمولی یا تخصصی خودمان را در زندگی مان اعمال کنیم. بر این مبنا، ما شهروندان بیش و پیش از کسب «دانش» در این خصوص، نیازمند «اقدام عملی» هستیم لذا بیش از آنکه «آمر به معروف» باشیم شایسته است حفاظت و حمایت از جنگلها و درختان را از خودمان شروع کنیم. بی تردید این گام، «دروازۀ طلایی» حمایت از درختان و جنگلهاست. با چنین آغاز کردنی، می¬توان به آینده جنگلها امیدوار بود وگرنه به صرف بوجود قوانین و مقررات زیست محیطی، نمی توان به آینده جنگل ها و درختان در ایران امیدوار بود.
پایان بخش عرایضم، اهمیت مشارکت شهروندان در پاسداری از محیط زیست جنگلها و درختان است. باید پذیرفت که مسأله «فرهنگی» در حمایت از درختان بیش از سایر شیوه¬ها کارآمدتر و ماناتر است. اگر بتوان این نگاهِ راهبردی را نزد شهروندان نهادینه کرد در این صورت، نیاز به حجم فزایندۀ قوانین و مقررات مرتبط با درختان و جنگلها به شدت کاهش خواهد یافت.