به گزارش بسنا و به نقل از سپهرغرب، دکتر محمد خانجانی، عضو هیأت علمی گروه گیاهپزشکی دانشگاه بوعلیسینا گفت: محصولات گلخانهای در کشور ما همانند سایر کشورها در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است. دلیل آن راندمان بالای نهادههای کشاورزی در گلخانه نسبت به محیط باز است. یکی از این نهادهها آب است، آب در محیط باز یک هفتم محیط داخل گلخانه راندمان دارد. متوسط عملکرد ماده خشک به ازای هر متر مکعب آب در گذشته یک کیلوگرم بود؛ در حال حاضر حدود ۳/۱ کیلوگرم است، درحالیکه متوسط جهانی ۵/۲ کیلوگرم است، یعنی از متوسط جهانی عقبتر هستیم.
وی افزود: به دلیل کمبود آب که در سالهای اخیر با آن مواجه هستیم، دولت در برنامه ششم توسعه کشور مقرر کرده، تنها بخشی در کشاورزی که اجازه افزایش سطح زیرکشت را دارد، گلخانه است. به گونهای که در ابتدای سال۹۸، ۱۲ هزار هکتار گلخانه داشتیم و این رقم در حال حاضر به ۱۵ هزار هکتار رسیده و در چند ماهه اخیر ۳۰۰۰ هکتار اضافه شده است. قرار است این رقم در پایان سال تا ۲۰ هزار هکتار اضافه شود. البته پیشبینی انجام شده در برنامه ششم برای پایان سال، ۴۸ هزار هکتار بوده و دولت درصدد است آن را به ۶۰ هزار هکتار برساند.
خانجانی خاطرنشان کرد: تولید محصول در عرصههایی مانند گلخانه، مزارع پرورش قارچ، مزارع پرورش طیور و همه آن چیزی که ما در شرایط مصنوعی پرورش میدهیم، حفاظت شده است. گلخانهها ازعرصههای حفاظت شدهای به شمار میروند که در آن شرایط مطلوبی که برای تولید محصول یا رشد گیاه اصلی در نظر میگیریم، این شرایط ایدهآل برای آفات و بیماریهای گیاهی نیز فراهم است. یکی از آفات مهم گلخانه کنه تارتن دولکهای است که در محیط باز حداکثر ۱۰ الی ۱۲ نسل در سال ایجاد میکند درحالیکه در محیطهای گلخانهای ۳۶ تا ۴۰ نسل ایجاد میکند.
وی ادامه داد: سایر آفات مثل سفید بالک، تیریپس، مگس مینوز گوجه فرنگی و همه آن چیزی که در گلخانه به عنوان آفت مطرح است، نیز همینطور است. در واقع پتانسیل زادآوری آن، سه یا چهار برابر میشود. به همین دلیل گلخانهدار ناچار به افزایش تعداد دفعات سمپاشی است و بالارفتن دفعات سمپاشی در گلخانه عواقب متعددی دارد. یکی از عواقب آن، باقی ماندن مقدار بالایی از ماده سمی به همراه محصول است که به خورد مصرفکننده میرسد.
عضو هیأت علمی گروه گیاهپزشکی دانشگاه بوعلیسینا اظهار داشت: در سال ۱۹۹۷ در دنیا دغدغه تجدیدنظر در این روش تولید مطرح شد و پروتکلی به نام "گپ" ایجاد کردند؛ پروتکل کانادا گپ، اروپا گپ. در واقع در دل این گپ، استاندارد تولید محصول سالم غذایی، امنیت غذایی برای مصرف کننده، حفظ محیط زیست، تعادل طبیعی، استفاده پایدار از اکوسیستم برای استفاده نسلهای بعد دیده شده است. به همین دلیل از سال ۲۰۰۷ یعنی در فاصله ۱۰ سال بیش از ۸۰ کشور جهان سعی کردند استانداردهای لازم برای تولید محصول غذایی سالم را فراهم کند؛ کشور ما یکی از این کشورها است.
وی همچنین بیان کرد: در گذشته قبل از این که ما وارد تولید عوامل بیولوژیک برای مهار گلخانهها شویم، سهم محدودی از گلخانه¬های کشور در تولید محصول غذایی سالم وارد شده بودند و بقیه گلخانهها به این روش نبود. در سالهای گذشته سازمان بهداشت جهانی شعار امنیت غذایی از مزرعه تا سفره را مطرح کرد؛ مفهوم امنیت غذایی این است که ما اطمینان خاطر داشته باشیم که محصول تولید شده استانداردهای لازم را برای مصرفکننده دارد و فعالیتهایی که ما برای مهار آفت انجام دادهایم اثرات سوء زیست محیطی ندارد.
محمد خانجانی در ادامه گفت: بشر به این نتیجه رسیده که هرچه تنوع زیستی در محیطی بالاتر باشد آسیب پذیری آن محیط کمتر است، در گذشته برای از بین بردن آفات، عوامل بیولوژیک را نیز از بین بردیم و تعداد آن را کم کردیم. در حال حاضر با استفاده از عوامل بیولوژیکی که در اختیار داریم، به تدریج گذشته خود را جبران میکنیم و تنوع زیستی را به محیط بازمیگردانیم.
وی عنوان کرد: در گلخانهها مشکلاتی که با آن روبرو هستیم خیلی بیشتر از مشکلات ما در مزرعه است. باد، تغییر دمای شب و روز، تابش مستقیم آفتاب، عوامل بیولوژیکی داخل خاک، به غیرسمیشدن آفتکشها در مزرعه و فضای باز کمک میکند، در گلخانه همه اینها مصنوعی است، حتی خاک هم مصنوعی است، به همین خاطر در بیشتر کشورهای جهان هیچ آفتکش و ترکیب شیمیایی در گلخانه برای مهار آفت استفاده نمیشود و هر آن چیزی که استفاده میشود در قالب تولید محصول سالم از روش کنترل تلفیقی استفاده میشود، یعنی تلفیق روشهای سازگار با محیط زیست.
استادتمام گروه گیاهپزشکی دانشگاه بوعلیسینا در ادامه تشریح کرد: حدود ۲۵ سال پیش شناسایی کنههای شکارگر را در کشور و منطقه شروع کردم و چیزی در حدود ۲۶۷ گونه جدید را در همدان و سایر نقاط کشور از جمله شیراز، اهواز و جاهای مختلف به آزمایشگاه ما وارد شد و یک کلکسیون معتبر بینالمللی راهاندازی کردیم. حدود ۲۶۷ گونه را در عنوان کلکسیون تیپ این نمونهها، حتی نمونه هایی از روسیه را در کلکسیون داریم و کلکسیون ما با عنوان کلکسیون دانشگاه بوعلیسینا و کلکسیون مرجع در دنیا ثبت جهانی شده است. گونههای جدیدی از دنیا گزارش شده که بیشترین آن مربوط به کلکسیون دانشگاه بوعلیسینا بوده است.
وی همچنین اضافه کرد: بعد از اینکه کنههای شکارگر را جمعآوری کردیم، حدود سال ۹۱ بود که تصمیم گرفتیم، گونههایی را که دارای قابلیت بیولوژیکی و پتانسیل کنترل عوامل گیاه¬خوار را دارد، پرورش دهیم. در سال ۱۳۹۵ شرکتی را تحت عنوان شرکت عوامل مهار زیستی هگمتانه ثبت کردیم و ۴ ماه بعد به عنوان شرکت دانشبنیان شناخته شد و اولین محصولمان را سال ۹۷ به بازار عرضه کردیم. در بازار گلخانههای همدان ابتدا در حدود ۳ هکتار را در شرکت مربوط به گلخانه سبزینه به مدیریت مهندس مهرداد زمانیفر و مهندس صفادوست، در تولید محصولات را تحت پوشش قرار دادیم که محصول این دو گلخانه در فروشگاه جهاد همدان و همینطور فروشگاه امروز فردا به عنوان محصول "گرین" یا BIO عرضه میشود و گلخانه مهندس قادری در مریانج را نیز تحت پوشش قرار دادیم.
خانجانی افزود: این همزمان شد با تحریم ظالمانه آمریکا و سطح بسیار محدودی از تهران، اصفهان و یزد را از طریق شرکت کوپرت هلند و بایبست بلژیک که محصول سالم تولید میکردند عوامل بیولوژیک خریداری میشد که با تحریم ظالمانه دولت متخاصم آمریکا دیگر نیامد. پس از آن از طریق سازمان حفظ نباتات آن عوامل بیولوژیکی را که این دو کشور و حتی شرکت لاین مربوط به کشورهای چند ملیتی آمریکا و کانادا است و آنها تهیه میکردند را همه را میتوانیم تهیه کنیم و هیچ نیازی به خارج از کشور در شرایط کنونی نداریم. از سال گذشته وارد مذاکره شدیم و برای استان اصفهان که بالاترین سطح گلخانههای کشور را دارد ۹ هکتار عامل بیولوژیک را با حمایت دولتی و ۳۰ هکتار را حدود ۳۹ هزار متر مربع، در استان اصفهان و در حدود ۳۰ هزارمتر مربع یا ۳۰ هکتار گلخانه در استان یزد و استان البرز را پوشش دادیم، که حدود ۳ هکتار گلخانه در استان البرز را به صورت پایلوت تحت پوشش قرار داده شد. کرمانشاه، خراسان شمالی به مرکزیت بجنورد و در حال حاضر استان مرکزی نیز در دستور کار این شرکت قرار گرفته است.
این عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی سینا گفت: اولین راهسازی را سال گذشته انجام دادیم و گفتیم تمام نیاز را که قبلاً کشور از خارج در سطح محدود عوامل بیولوژیک از آنجا فراهم میشد این ادعا را کردیم که میتوانیم کل کشور را پوشش دهیم، بدون هیچ نیازی به خارج و مهمترین دستاورد این کار ما این بود که دانش تولید این کار را که در اختیار کشورهای خاصی از دنیا است و همه کشورهای اروپایی هم ندارند، ما بومی کردیم؛ البته بعضی گفتند که این محصول کیفیت ندارد؛ سپس در مؤسسه گیاهپزشکی کشور بررسی شده و گفته شد که کیفیت عامل تولیدی شرکت هگمتانه همدان به مراتب بالاتر از نمونه خارجی است. خوشبختانه در سال ۹۸ به نام رونق تولید نامگذاری شده، این محصول در بخش تولید محصول سالم در کشور جامه عمل پوشیده شده است.
وی گفت: یکی از دستاوردهای بسیار مهم به کارگیری عوامل بیولوژیک در محیطهای حفاظت شده مثل گلخانه، این است که امنیت غذایی را برای شهروندانمان فراهم میکنیم. در واقع یک جامعه سالم، متشکل از افراد سالم است و وقتی غذای سالم بخورید، بدن سالم خواهیم داشت.
دکتر خانجانی در ادامه گفت: در حال حاضر چهار اتاقک داریم و امکان آن وجود دارد که به ۲۰ اتاقک افزایش یابد. در حال حاضر ۳ نفر برای این تولید کار میکند، که میشود به ۳۰ نفر برسد، چون که دانش و روش این تکنولوژی دست ما است و از این طریق ما میتوانیم ضمن حفظ اکوسیستم، به تعادل طبیعی و بالا رفتن تنوع زیستی در اکوسیستمها کمک کنیم و در بخش تولید، اشتغال و کارآفرینی برای فارغالتحصیلان بخش کشاورزی که در واقع فرصتهای شغلی در بخش اداری هر کشوری بسیار محدود است، نقس مهمی را ایفا کنیم. این شرکتها و بخش خصوصی هستند که باید این را جذب انجام دهند و از این طریق شغل قابل توجهی را ایجاد کنند. ما حدود ۱۶ شغل پایدار ایجاد کردیم و در هر استانی که این محصول را استفاده کرده ۲ کارشناس داریم و مستقیماً برای کنترل کیفی استفاده شده که ۳ نفر با مدرک phd در اینجا مشغول به کار هستند.
وی گفت: در حال حاضر ۱۵ هزار هکتار گلخانه داریم و در هر فصل اگر ۱۰ لیتر استفاده کنیم که این کمترین مقدار است در سال ۲۰ لیتر و ۳۰۰ تن میشود؛ اگر ۳۰۰ تن تقسیم بر ۸۰ میلیون نفر شود، هر نفر ۸/۳ یا ۴ گرم مستقیم از این طریق نمیخورد و ما میتوانیم این را حذف کنیم؛ ولی هوا را نمیتوانیم از خارج از کشور وارد کنیم. از بین رفتن عوامل بیولوژیک و ذخایر طبیعی را که از به کارگیری سم از بین می-روند را نمیتوانیم وارد کنیم.
استاد دانشگاه بوعلیسینا همچنین بیان داشت: در حال حاضر هزینه مبارزه بیولوژیک با سموم گران است، اما این حُسن را دارد که بعضی از این عوامل بیولوژیک را یک بار که رهاسازی میکنید میتوانید سالهای مختلف و در درازمدت از آن استفاده کنید. این کنه در جاهایی که مستقر میشود، زاد و ولد میکند و میتوانیم آن را با به کارگیری دانش لازم در گلخانه برای همیشه حفظ کنیم، در واقع از روی این محصول به محصول بعدی انتقال پیدا میکند، کشت ما جمع میشود، شاخه¬های که مانده، روی کشت بعدی میگذاریم و آن را تقسیم میکنیم.
وی افزود: با سازمان نظام مهندسی کشاورزی در کشور هماهنگ کردیم که آموزشی در این زمینه داشته باشیم؛ البته در شورای آموزشی نظام مهندسی کشور نیز مطرح کردیم و گفتیم که بیایند این روش را به گلخانهداران آموزش دهیم و با موافقت مسؤولین مواجه شدیم، که امیدواریم در سطح ملی ارائه دهیم.
این متخصص گیاهپزشکی در نهایت تصریح کرد: یکی از ناهنجاریهایی که در محصولات باغی ناسالم وجود دارد، باقیماندن ترکیب بالایی از آفتکشها، در بدن انسان و حتی جانوران غیر هدف مثل موجودات آبزی است؛ بیماریهایی از جمله سرطان در محیطهای انسانی. کمشدن عمر افراد ضربه به اقتصاد کشور است به جای اینکه یک انسان ۵۰ ساله، ۳۰ سال کار کند، ۲۰ سال کار میکند در واقع یک ضرر بزرگ اقتصادی است که از نظر نیروی کاری به ما وارد میشود و ضرری زنجیرهوار دارد که ما باید همه آن را ببینیم.