دکتر محمد راسخمهند عضو هیأت علمی گروه زبانشناسی دانشگاه بوعلیسینا و مسؤول تیم ایرانی پروژه همبام در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار بسنا، بیان کرد: هریک از شاخههای مختلف علم، موضوع و کاربرد خاص خود را دارند. علوم پایه مبتنی بر تئوری و نظریه است. علوم مهندسی براساس انواع محاسبات بنا شده و آزمایشگاه بستری برای علوم طبیعی است. در این میان موضوع علوم انسانی خود «انسان» است و بسترش جامعهی انسانی. روشن است که آنچه به علوم انسانی و انسان به مثابه موجودی خردمند مربوط میشود در اجتماع انسانی معنی مییابد. اقتصاد طبقات اجتماعی، کنشهای اجتماعی و روانی انسانها و بسیاری موارد دیگر را نمیتوان فقط در آزمایشگاه به بوتهی آزمایش سپرد.
وی افزود: از سوی دیگر انواع شاخههای علوم انسانی از علوم تربیتی تا روانشناسی و سایر رشتهها برای سامان دادن فرضیات و نظریات خود به داده و اطلاعات نیازمندند. این دادهها را باید از جامعه بهدست آورند. انواع مصاحبهها و پرسشنامهها تلاشی برای نیل به این هدف است.
دکتر محمد راسخمهند تبیین کرد: زبانشناسی به عنوان یکی از شاخههای علوم انسانی که چارچوبهای نظری مدونی هم دارد، به دادههای زبانی طبیعی احتیاج دارد. این دادهها هم میتوانند گفتاری باشند و هم نوشتاری. دادههای نوشتاری به دلیل ماهیت مکتوبی که دارند به شکلی سادهتر قابل دسترسی هستند. اما دادههای گفتاری چنین نیستند.
مسؤول تیم ایرانی پروژه همبام در ادامه تصریح کرد: ما هیچ دادهی گفتاری در دست نداریم تا با یقین بگوییم مردم در زمان سعدی و حافظ به چه زبانی با هم محاوره داشتند. اما در عصر حاضر که تکنولوژیهای مختلفی برای ثبت و ضبط صدا وجود دارد میتوان زبان مردم این عصر را مستند کرد. پس میتوان صحبت کردن عادی مردم را نمونهای از دادهی گفتاری طبیعی درنظر گرفت. ضبط این نوع گفتار به روشی علمی و به همراه فرادادههایی که توسط پژوهشگر زبانشناس به آن افزوده میشود، آن را تبدیل به دادهای مهم برای محققان و نیز موضوعی برای بررسیهای آتی میکند.
دکتر راسخمهند تبیین کرد: در همین راستا، دو تیم دانشگاهی متشکل از دانشگاه بوعلیسینا و دانشگاه بامبرگ آلمان تشکیل دادهایم که علاوه بر برگزاری ورکشاپها در ایران و آلمان، هدفش تشکیل یک پیکره گفتاری برای زبان فارسی است. پروژه «همبام» که از سال ۹۷ با سفر مطالعاتی بنده به دانشگاه بامبرگ آلمان و با همکاری دکتر جفری هیگ شروع شد، گامی به سوی این مقصد است.
وی ادامه داد: این پروژه که در نهایت به ساخت پیکره گفتاری برای زبان فارسی میانجامد و درحال حاضر فاز اول آن بر روی سایت قابل دسترسی است، به نوعی زمینهی صدها تحقیق آتی را آماده میکند و همه پژوهشگران از ایران و کشورهای دیگر برای دسترسی به این مواد خام، که در واقع مهمترین مواد خام در رشتهی زبانشناسی است، به دانشگاه بوعلیسینا و بامبرگ مراجعه خواهند کرد.
محمد راسخمهند خاطرنشان کرد: سه روز پیش اولین نسخه پیکره گفتاری برای زبان فارسی (پروژه همبام) رونمایی شد؛ وجه تسمیهی نام این پروژه، «همبام»، از حروف اول همدان و بامبرگ گرفته شده است که پروژهای مشترک بین دانشگاه بوعلیسینا همدان و دانشگاه بامبرگ است.
وی تشریح کرد: دلایل همکاری بین دانشگاه بوعلی سینا و دانشگاه بامبرگ از یکسو به خاطر وجود رشتهی ایرانشناسی در این دانشگاه است که سالهاست به عنوان یک رشتهی مهم فعالیت دارد و واحدهای زبان فارسی نیز در آنجا تدریس میشود. و از سوی دیگر به دلیل حضور دکتر جفری هیگ در این دانشگاه است؛ ایشان علاوه بر اینکه صاحب کرسی زبانشناسی در دانشگاه بامبرگ است، یکی از اساتید برتر زبانشناسی هستند که وجههای جهانی دارد و با زبانهای فارسی، کردی و ترکی آشنایی دارد و بنده سالهاست با ایشان همکاری میکنم.
دکتر محمد راسخمهند در رابطه با نقش دانشجویان زبانشناسی در این پروژه گفت: این پروژه مختص دانشجویان زبانشناسی است و خود آنها در پیشبرد آن به ما کمک کردند. در کل ۶ نفر از دانشجویان دانشگاه بوعلیسینا با ما در این پروژه همکاری داشتند که مایلم از آنها نام ببرم؛ مهدی پریزاده، مهرداد مشکینفام، فریبا صبوری، الهام ایزدی، ایران عبدی و مریم پویانخواه همکاران ما در این پروژه هستند و بند ه از تمام آنها تشکر میکنم.
مسؤول تیم ایرانی پروژه همبام در پایان ابراز کرد: همچنین باید از دکتر جفری هیگ، دکتر یوسف آرام و تمام کسانی که در این امر ما را یاری کردند، تشکر کنم. به نظر من دانشگاه با همین پروژهها و کارهای تحقیقاتی زنده است؛ این پروژه تا سالهای سال به دانشجویان کمک خواهد کرد و نام دانشگاه بوعلیسینا در کنار این پیکره گفتاری خواهد درخشید.
اطلاعات بیشتر در رابطه با پروژه همبام را میتوانید از آدرس زیر دریافت نمایید:
https://multicast.aspra.uni-bamberg.de/resources/hambam
خبرنگار: میرزایی