به بهانه هفتم صفر؛
حقیقت کمک مومنانه در سیره امام حسن مجتبی(ع)
استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم در یادداشتی سیره امام حسن مجتبی(ع) را بهترین الگو برای کمک‌های مومنانه معرفی کرده است.
تاریخ انتشار: ۱۰:۱۲ - ۰۴ مهر ۱۳۹۹
به گزارش بسنا، محمد حسین مختاری؛ رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی و استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم در یادداشتی سیره امام حسن مجتبی (ع)، را بهترین الگو برای کمک‌های مومنانه معرفی کرده است.
متن یادداشت به این شرح است:
تداوم اپیدمی ویروس منحوس کرونا در جهان و ایران، چالش‌های متعدد اجتماعی، اقتصادی و معیشتی را به ویژه در میان اقشار آسیب پذیر ایجاد کرده است، لذا لزوم تقویت همبستگی و همدلی در میان آحاد مردم برای ترویج فرهنگ ایثار و فداکاری و به تعبیر مقام معظم رهبری «کمک‌های مومنانه» به اقشار نیازمند جامعه، از جمله الزامات راهبردی برای برون رفت از تبعات اجتماعی و اقتصادی بحران کرونا به شمار می‌آید.
حال در آستانۀ ولادت باسعادت امام حسن مجتبی (ع)، رزمایش‌های کمک‌های مومنانه مواسات و همدلی برای کمک به نیازمندان و محرومان در اقصی نقاط کشور آغاز شده است که کارکرد‌های بی بدیل آن در تقویت تعاون و همکاری و مسئولیت پذیری و انسجام اجتماعی و استحکام بنیان خانواده و کاهش فقر و هم نوایی فراگیر با نیازمندان جامعه، انکار ناپذیر است.
کمک‌های مومنانه برگرفته از سیره کریم اهل بیت(ع)
بی تردید حصول این دستاورد مهم و بسط و گسترش کارکرد‌های معرفتی کمک‌های مومنانه در جامعه اسلامی، منبعث از مکتب اهل بیت (ع) است که شاخصه‌های کلیدی این مسأله را می‌توان در سیره و سبک زندگی امام مجتبی (ع)، به عنوان اسوۀ انفاق و ایثار و کرامت مشاهده نمود.
در تبیین این مهم باید گفت، اثبات صفت برجسته جود و بخشش در وجود مبارک کریم اهل بیت (ع) به شدت خودنمایی می‌کند. به نحوی که آن حضرت در کمک به محرومان و دست گیری از بیچارگان، شهره عام و خاص بود.
در واقع کمک به فقرا از جمله فعالیت‌های راهبردی امام (ع) در مدینه بود که عمده این کمک‌ها از عایدات موقوفات و صدقات پیامبر (ص) و امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س) و اموال شخصی آن حضرت تأمین می‌شد.
کمک به فقرا و مستمندان آنچنان در سیرۀ امام حسن مجتبی علیه السلام اهمیت داشته است که آن حضرت دوبار نیمی از ثروت خود را صدقه داد.
در بیان اوج بخشندگی امام مجتبی (ع) همین بس که آن حضرت همه اموال خود، حتی کفش ها‌ی خود را در راه خدا صدقه دادند. ابن عساکر به سندش از عامر نقل کرده که گفت: «أَنَّ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ (ع) قَاسَمَ اللَّهَ مَالَهُ مَرَّتَیْنِ حَتَّی تَصَدَّقَ بِفَرْدِ نَعْلِهِ؛ حسن بن علی اموالش را دوبار با خدا تقسیم نمود، حتی این که به یک عدد از نعلینش صدقه داد».
هیچگاه فقیری را نا امید نمی‌کرد
در واقع آن حضرت پناهگاه دل‌های نیازمندان بود و تا حد ممکن دیگران را ناامید نمی‌ساخت و هیچ فقیری از در خانه او دست خالی بازنمی گشت، حتی اگر نزد امام (ع) چیزی نبود که به نیازمند بپردازد، لیکن آن حضرت با رفتاری کریمانه، خشنودی فرد نیازمند را محقق می‌ساخت.
روزی مردی فقیر از امام مجتبی (ع) درخواست کمک کرد. آن حضرت چیزی در دست نداشتند و، چون نمی‌خواستند آن فرد را ناامید برگردانند، او را به سوی بارگاه خلیفه راهنمایی کردند تا خلیفه را در سوگ دخترش تسلیت بدهد و بدین وسیله، صله‌ای دریافت دارد.
به ایشان گفتند چرا هیچ گاه فقیری را مأیوس بر نمی‌گردانید؟ در پاسخ فرمودند: «من خود، دست نیاز بر درگاه خدا دارم و به الطافش امیدوارم. به همین دلیل، شرم دارم از اینکه خود فقیر باشم و فقیری را مأیوس برگردانم. خدای بزرگ مرا عادت داده است که نعمت‌های فراوانش را بر من ارزانی دارد و من نیز او را عادت داده ام که نعمت‌هایش را به مردم ببخشم»
حقیقت کمک مومنانه در سیرۀ امام حسن مجتبی(ع)
تأمل در سیرۀ کریم اهل بیت (ع) نشان می‌دهد آن حضرت علاوه بر اصل انفاق و حمایت از فقرا و نیازمندان، حقیقت کمک مومنانه را برای آحاد جامعه روشن ساخته است که همان حفظ عزت، کرامت و شخصیت فرد نیازمند می‌باشد؛ لذا آن حضرت به هیچ وجه راضی نبودند، عزتمندی و آبروی انسان نیازمند تضعیف گردد. به همین دلیل، گاه با دریافت نامه و گاه از پشت در به نیازمند کمک می‌کردند تا با او مستقیماً روبه رو نشوند.
آری بخشش‌های امام به گونه‌ای نبود که نیازمندان از دریافت کمک، احساس حقارت کنند که این مسأله از روح بزرگ و همت والای آن پیشوای عالی مقام حکایت دارد.
در مجموع این روش مهم تربیتی و اخلاقی در کرامت حسنی، در زمان کنونی که بسیاری از افراد جامعه خود از مشکلات عدیدۀ اقتصادی رنج می‌برند، می‌تواند آثار و برکات مختلفی در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در ارتقای همدلی و هم نوایی مادی و معنوی آحاد مردم با اقشار آسیب پذیر جامعه به همراه داشته باشد.
گفتنی است ابعاد انفاق و کرامت امام مجتبی (ع) در این نگاشته، اگر چه به قطره‌ای از دریای کرم و جود آن بزرگوار اشاره کرده است، لیکن پیوند ناگسستنی مردم مسلمان و انقلابی ایران با مکتب اهل بیت (ع) به ویژه سیرۀ کریمانۀ امام حسن مجتبی (ع)، تجلی از خودگذشتگی و کمک‌های مؤمنانه مردم متدین و روزه دار ایران را در حمایت فراگیر از محرومان و نیازمندان جامعه در شرایط سخت کرونایی را به منصۀ ظهور خواهد رساند.
۱. حیات الامام حسن، ج ١، ص ٣١٦؛ انساب الاشراف، ج ١، ص ٣١٩؛ طبقات الکبری، ج ١، ص ٢٣.
متن یادداشت به این شرح است:
تداوم اپیدمی ویروس منحوس کرونا در جهان و ایران، چالش‌های متعدد اجتماعی، اقتصادی و معیشتی را به ویژه در میان اقشار آسیب پذیر ایجاد کرده است، لذا لزوم تقویت همبستگی و همدلی در میان آحاد مردم برای ترویج فرهنگ ایثار و فداکاری و به تعبیر مقام معظم رهبری «کمک‌های مومنانه» به اقشار نیازمند جامعه، از جمله الزامات راهبردی برای برون رفت از تبعات اجتماعی و اقتصادی بحران کرونا به شمار می‌آید.
حال در آستانۀ ولادت باسعادت امام حسن مجتبی (ع)، رزمایش‌های کمک‌های مومنانه مواسات و همدلی برای کمک به نیازمندان و محرومان در اقصی نقاط کشور آغاز شده است که کارکرد‌های بی بدیل آن در تقویت تعاون و همکاری و مسئولیت پذیری و انسجام اجتماعی و استحکام بنیان خانواده و کاهش فقر و هم نوایی فراگیر با نیازمندان جامعه، انکار ناپذیر است.
کمک‌های مومنانه برگرفته از سیره کریم اهل بیت(ع)
بی تردید حصول این دستاورد مهم و بسط و گسترش کارکرد‌های معرفتی کمک‌های مومنانه در جامعه اسلامی، منبعث از مکتب اهل بیت (ع) است که شاخصه‌های کلیدی این مسأله را می‌توان در سیره و سبک زندگی امام مجتبی (ع)، به عنوان اسوۀ انفاق و ایثار و کرامت مشاهده نمود.
در تبیین این مهم باید گفت، اثبات صفت برجسته جود و بخشش در وجود مبارک کریم اهل بیت (ع) به شدت خودنمایی می‌کند. به نحوی که آن حضرت در کمک به محرومان و دست گیری از بیچارگان، شهره عام و خاص بود.
در واقع کمک به فقرا از جمله فعالیت‌های راهبردی امام (ع) در مدینه بود که عمده این کمک‌ها از عایدات موقوفات و صدقات پیامبر (ص) و امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س) و اموال شخصی آن حضرت تأمین می‌شد.
کمک به فقرا و مستمندان آنچنان در سیرۀ امام حسن مجتبی علیه السلام اهمیت داشته است که آن حضرت دوبار نیمی از ثروت خود را صدقه داد.
در بیان اوج بخشندگی امام مجتبی (ع) همین بس که آن حضرت همه اموال خود، حتی کفش ها‌ی خود را در راه خدا صدقه دادند. ابن عساکر به سندش از عامر نقل کرده که گفت: «أَنَّ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ (ع) قَاسَمَ اللَّهَ مَالَهُ مَرَّتَیْنِ حَتَّی تَصَدَّقَ بِفَرْدِ نَعْلِهِ؛ حسن بن علی اموالش را دوبار با خدا تقسیم نمود، حتی این که به یک عدد از نعلینش صدقه داد».
هیچگاه فقیری را نا امید نمی‌کرد
در واقع آن حضرت پناهگاه دل‌های نیازمندان بود و تا حد ممکن دیگران را ناامید نمی‌ساخت و هیچ فقیری از در خانه او دست خالی بازنمی گشت، حتی اگر نزد امام (ع) چیزی نبود که به نیازمند بپردازد، لیکن آن حضرت با رفتاری کریمانه، خشنودی فرد نیازمند را محقق می‌ساخت.
روزی مردی فقیر از امام مجتبی (ع) درخواست کمک کرد. آن حضرت چیزی در دست نداشتند و، چون نمی‌خواستند آن فرد را ناامید برگردانند، او را به سوی بارگاه خلیفه راهنمایی کردند تا خلیفه را در سوگ دخترش تسلیت بدهد و بدین وسیله، صله‌ای دریافت دارد.
به ایشان گفتند چرا هیچ گاه فقیری را مأیوس بر نمی‌گردانید؟ در پاسخ فرمودند: «من خود، دست نیاز بر درگاه خدا دارم و به الطافش امیدوارم. به همین دلیل، شرم دارم از اینکه خود فقیر باشم و فقیری را مأیوس برگردانم. خدای بزرگ مرا عادت داده است که نعمت‌های فراوانش را بر من ارزانی دارد و من نیز او را عادت داده ام که نعمت‌هایش را به مردم ببخشم»
حقیقت کمک مومنانه در سیرۀ امام حسن مجتبی(ع)
تأمل در سیرۀ کریم اهل بیت (ع) نشان می‌دهد آن حضرت علاوه بر اصل انفاق و حمایت از فقرا و نیازمندان، حقیقت کمک مومنانه را برای آحاد جامعه روشن ساخته است که همان حفظ عزت، کرامت و شخصیت فرد نیازمند می‌باشد؛ لذا آن حضرت به هیچ وجه راضی نبودند، عزتمندی و آبروی انسان نیازمند تضعیف گردد. به همین دلیل، گاه با دریافت نامه و گاه از پشت در به نیازمند کمک می‌کردند تا با او مستقیماً روبه رو نشوند.
آری بخشش‌های امام به گونه‌ای نبود که نیازمندان از دریافت کمک، احساس حقارت کنند که این مسأله از روح بزرگ و همت والای آن پیشوای عالی مقام حکایت دارد.
در مجموع این روش مهم تربیتی و اخلاقی در کرامت حسنی، در زمان کنونی که بسیاری از افراد جامعه خود از مشکلات عدیدۀ اقتصادی رنج می‌برند، می‌تواند آثار و برکات مختلفی در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در ارتقای همدلی و هم نوایی مادی و معنوی آحاد مردم با اقشار آسیب پذیر جامعه به همراه داشته باشد.
گفتنی است ابعاد انفاق و کرامت امام مجتبی (ع) در این نگاشته، اگر چه به قطره‌ای از دریای کرم و جود آن بزرگوار اشاره کرده است، لیکن پیوند ناگسستنی مردم مسلمان و انقلابی ایران با مکتب اهل بیت (ع) به ویژه سیرۀ کریمانۀ امام حسن مجتبی (ع)، تجلی از خودگذشتگی و کمک‌های مؤمنانه مردم متدین و روزه دار ایران را در حمایت فراگیر از محرومان و نیازمندان جامعه در شرایط سخت کرونایی را به منصۀ ظهور خواهد رساند.
۱. حیات الامام حسن، ج ١، ص ٣١٦؛ انساب الاشراف، ج ١، ص ٣١٩؛ طبقات الکبری، ج ١، ص ٢٣.