در این یادداشت بخوانید؛
شرط قبولی طاعات و عبادات/ فروتنی؛ زمینه‌ساز رشد علمی و معنوی
حقیقت عبادت، نهایت خضوع و خشوع در برابر پروردگار است، کسی که لذت خضوع در حضور خدا را درک کند، در برابر خلق خدا نیز متواضع است.
تاریخ انتشار: ۱۳:۱۲ - ۰۸ ارديبهشت ۱۴۰۰
به گزارش بسنا، آمنه اسفندیاری در یادداشتی پیرامون قبولی طاعات و عبادات چنین نوشته است:
هرگاه پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در مجلسی میان اصحاب خود می‌نشست و شخص ناآشنایی وارد می‌شد، پیامبر را در میان جمع نمی‌شناخت، چرا که آن حضرت ظاهری مانند دیگران داشت و همانند افراد عادی رفتار می‌کرد و برتری و فضلی برای خود قائل نبود. امام جعفر صادق علیه السلام در این باره ضمن حدیثی می‌فرماید: فروتنی این است که در مجلس، به جایی کمتر از مقام و موقعیت خود راضی باشی». در نظام اخلاقی اسلام انسان باید در برابر خدا و آفریده هایش فروتنی کند، و از تکبر و فخرفروشی بپرهیزد. البته باید در نظر داشت که تواضع به معنی خوار و ذلیل نشان دادن و کوچک کردن خود نیست. امام باقر (علیه السلام) می‌فرماید: «تواضع آن است که به کمتر از جایگاه شایسته خود در مجلس قناعت کنی و هنگام ملاقات با کسی، در سلام کردن پیشی گیری، و در گفتگو‌ها از جر و بحث پرهیز کنی گرچه حق با تو باشد.» (المصباح المنیر، ص ۳۴۱؛ بحارالانوار ج ۷۸، ص ۱۷۶). تواضع و فروتنی اهمیت خاصی در اخلاق اسلامی دارد تا آنجا که خداوند به پیامبرش امر می‌فرماید: «[ای رسول من!]پر و بال رحمتت [را]بر تمام پیروان با ایمانت به تواضع بگستران». (شعراء: ۲۱۵)
فروتنی؛ زمینه‌ساز رشد علمی و معنوی
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرموده است: «تواضَعوا لِمَن تَعَلَّمُونَ مِنه، و تواضَعُوا لِمَنْ تُعَلِّمونه؛ تواضع، هم نسبت به استادی داشته باشید که از او دانش می‌آموزید، هم نسبت به شاگردی که به او علم می‌آموزید» (نهج الفصاحه، کلام ۱۱۸۵). در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌خوانیم: «چه می‌شود که شیرینی عبادت را در شما نمی‌بینم؟ عرض کردند: شیرینی عبادت چیست؟ فرمود: تواضع است». این فروتنی، در پاسخ به سوال دیگران هم خود را نشان می‌دهد، آن هم با گفتنِ «نمی دانم»؛ چه بسیار کسانی که از جواب‌های بی حساب و بدون تأمّل خویش، پشیمان شده اند. جواب گفتنِ بی درنگ هم، نوعی خودخواهی و غرور است... «مزن بی تأمّل به گفتار، دم». نه انسان، دانای همه چیز است، نه بی نیاز از پرسیدن. اعتراف به جهل، نوعی کمال اخلاقی است. کسی که از گفتنِ «لا أدری» شرم دارد، اما بدون شرم، حرف‌های حساب نکرده و نادرست می‌گوید، گرفتار نوعی احساس کاذب شخصیت و دچار غروری است که گاهی صاحبش را با مغز بر زمین می‌کوبد. کدام یک شرم آورتر است؟ گفتنِ «نمی دانم»، یا دروغ بافی و نظر دادن درباره مباحثی که از حوزه علم و تخصص انسان بیرون است؟! دریغا که گاهی شیطان، چگونه از انسان سواری می‌کشد و او را به «مردم فریبی»، یا حتی «خود فریبی» سوق می‌دهد. از حضرت علی علیه السلام روایت شده است: هر گاه از کسی سوالی شد، درباره چیزی که نمی‌داند، از گفتنِ «نمی دانم» شرم نکند. (غررالحکم، ج ۶، ص ۲۷۷) این گام سلوک را از یاد نبریم. این، عصایی است که در مسیر طولانی علم آموزی، به شدّت به آن محتاجیم و بدون آن، زمین می‌خوریم. (جواد محدثى، سلوک دانشجویى، ۱ جلد)
تواضع در برابر پروردگار
حقیقت عبادت، نهایت خضوع و خشوع در برابر پروردگار است، کسی که لذت خضوع در حضور خدا را درک کند، در برابر خلق خدا نیز متواضع است. از احادیث اسلامی استفاده می‌شود که تواضع شرط قبولی طاعات و عبادت‌ها است. از جمله در حدیثی از امام صادق علیه السلام آمده است: تواضع ریشه هر کار نیک و با ارزش است و مقام والایی است... و هر کس برای خدا تواضع کند، خدا او را بر بسیاری از بندگانش شرافت می‌بخشد... و هیچ عبادتی برای خدا مورد قبول نخواهد بود، مگر اینکه باب آن تواضع است. تواضع سبب استحکام روابط اجتماعی است و از تیره شدن دوستی‌ها و پیوند‌ها به خاطر حسادت، جلوگیری می‌کند. معمولاً هرگاه نعمتی نصیب انسان می‌شود، مزاحمت‌های حسودان هم متوجه شخص می‌شود و گاه این حسادت‌ها تحمل زندگی را بر صاحب نعمت سخت می‌کند، ولی نعمت تواضع، حسادت حسودان را برنمی انگیزد. از امام حسن عسکری علیه السلام نقل است که فرمود: «تواضع، نعمتی است که سبب حسادت دیگران نمی‌شود». ائمه معصوم علیهم السلام خود، اسوه فروتنی بوده اند. با دقت در سیره زندگی آنها، این خصلت به خوبی دیده می‌شود. چنان که حضرت علی علیه السلام را به خاطر شدت تواضعش، ابوتراب یعنی پدر خاک، انسان خاکی، لقب داده اند. امام باقر (علیه السلام) می‌فرماید: «تواضع آن است که به کمتر از جایگاه شایسته خود در مجلس قناعت کنی و هنگام ملاقات با کسی، در سلام کردن پیشی گیری، و در گفتگو‌ها از جر و بحث پرهیز کنی گرچه حق با تو باشد.» (المصباح المنیر، ص ۳۴۱؛ بحارالانوار ج ۷۸، ص ۱۷۶). نقل است که روزی امام رضا علیه السلام وارد حمام شد. شخصی که آن حضرت را نمی‌شناخت از او خواست تا بر بدنش کیسه بکشد و آن امام همام، بدون هیچ عذر و بهانه‌ای پذیرفت. در هنگام کار، مردم حضرت را شناختند و بر آن مرد خرده گرفتند. مرد معذرت خواست، ولی امام با مردم به سخن گفتن مشغول شد تا نگرانی مرد برطرف شود و کار کیسه کشیدن را تا آخر ادامه داد.
خلاصه سخن
خوب است که خود را محکی بزنیم، ببینیم در چه مرتبه‌ای از تواضع و فروتنی قرار داریم. می‌گویید چطور؟ خوب کافی ست بررسی کنیم آیا ما در برابر مردم خوش برخورد و خوش رو هستیم؟ آیا در زمان دیدارمان با دیگران در گفتن سلام پیشی می‌گیریم و لبخند می‌زنیم؟ (اگر هستیم حتما مورد محبت خدا و پیامبرش هستیم چرا که پیامبر صلی الله علیه و اله فرمودند: محبوب‌ترین مردم در پیشگاه الهی و پیامبر خدا، کسی است که در گفتن سلام سبقت جوید) آیا وقت معاشرت با مردم با روی باز با آنها روبرو می‌شویم و با محبت از آنها جدا می‌شویم؟ و آیا از بحث و مجادله با دیگران دوری می‌کنیم؟. همه‌ی این‌ها نشانه‌های تواضع است.
و کلام آخر:
در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌خوانیم: «چه می‌شود که شیرینی عبادت را در شما نمی‌بینم؟ عرض کردند: شیرینی عبادت چیست؟ فرمود: تواضع است».