به بهانه روز جهانی موزه و میراث فرهنگی؛
موزه تاریخ طبیعی دانشگاه بوعلی‌سینا یکی از متنوع‌ترین و جذاب‌ترین موزه‌های علمی ایران و حتی منطقه است
۲۸ اردیبهشت؛ روز جهانی موزه و هفته میراث فرهنگی بر تلاشگران این عرصه گرامی باد.
تاریخ انتشار: ۰۸:۵۰ - ۲۸ ارديبهشت ۱۴۰۰
روز جهانی موزه و میراث فرهنگی
به گزارش بسنا، گسترش موزه‌های دنیا و همکاری همه جانبه‌ی علمی، فرهنگی و صنعتی، در جهت دستیابی به اهداف فرهنگی از طریق هماهنگ ساختن اقدامات بین المللی و تدوین برنامه‌هایی مؤثر است که دارای خطوط اساسی همکاری مشترک و دو جانبه بین مردم و موزه‌ها در سطح جهانی باشد.
به گزارش بسنا، گسترش موزه‌های دنیا و همکاری همه جانبه‌ی علمی، فرهنگی و صنعتی، در جهت دستیابی به اهداف فرهنگی از طریق هماهنگ ساختن اقدامات بین المللی و تدوین برنامه‌هایی مؤثر است که دارای خطوط اساسی همکاری مشترک و دو جانبه بین مردم و موزه‌ها در سطح جهانی باشد.
بر اساس همین عقیده، در قطعنامه شماره‌ی پنج ِ دوازدهمین مجمع عمومی کمیته‌ی بین المللی موزه‌ها ایکوم (ICOM) که در ۲۸ مه ۱۹۷۷ میلادی درمسکو برپا شد، روز ۱۸ مه برابر با ۲۸ اردیبهشت به عنوان روز جهانی موزه‌ها اعلام شد و از آن سال در روز جهانی موزه درهمه‌ی کشور‌های عضو، مراسمی به مورد اجرا گذاشته می‌شود.
تعریف موزه:
بر مبنای تعریفی که" ایکوم "از موزه می‌دهد، موزه عبارت است از مکان گردآوری، نگهداری، مطالعه، بررسی کردن و به نمایش گذاشتن نعمت‌های فرهنگی یا طبیعی به منظور آموزش، پژوهش و ارزش دادن به این مجموعه‌ها و لذت بردن از آن‌ها.
معنای لغوی و اصطلاحی موزه:
نام موزه از لغت فرانسوی Musee گرفته شده و به معنی مکانی است که مجموعه بزرگی از آثار باستانی و صنعتی و چیز‌های گرانبها را درآن به معرض نمایش می‌گذارند و دانشمندان، پژوهشگران، هنرمندان و... از آن استفاده می‌کنند. کلمه موزه را فرانسویان از لغت یونانی گرفته اند. موزه نام تپه‌ای در آتن بود که در آن عبادتگاهی برای موزه (الهه یونانی) قرار داشت.
امروزه در کشور‌های مختلف جهان موزه‌های متعدد آثار باستانی، مردم شناسی، طبیعی، حیوانات، وحوش و ...، مجموعه‌ی تاریخی آن کشور‌ها را بازگو می‌کند. فرهنگ و تمدن هر قوم و ملتی از طریق اشیاء و وسایلی که در موزه‌ها جمع آوری شده، شناخته می‌شود. یکی از راه‌های شناخت اقوام گذشته و آشنایی با نحوه‌ی زندگی آن‌ها، از طریق موزه‌ها به دانش آموزان و دانشجویان آموزش داده می‌شود.
تاریخچه موزه:
پژوهشگران و متخصصان موزه داری، به دنبال ریشه یابی واژه‌ی موزه به مبداء هلنی * بسنده کرده و تاریخ موزه و تاریخگذاری این پدیده را این گونه تعریف کرده اند:
معبد خدایان هنر شعر و موسیقی که بر فراز تپه‌ای در آتن قرار داشت، نخستین موزهای است که در تاریخ موزه‌ها از آن نام برده می‌شود و موزه آشمولین در شهر آکسفورد، نخستین موزهای است که آثار مشرق زمین را در خود محفوظ نگه داشته است.
نخستین موزه در قاره‌ی آسیا، موزه‌ی آرمیتاژ در لنینگراد روسیه است و اولین موزه‌ی ایران در سال ۱۲۹۵ ه. ش به نام موزه‌ی ملی ایران پایه گذاری و افتتاح شده است. سال ۱۷۴۶ م. را در تاریخ تحول و تکامل موزه‌ها، باید نقطه‌ی عطفی به شمار آورد؛ چرا که در این سال نویسنده‌ی فرانسوی " لاخون دوسن ین " عقاید و اندیشه‌های نوینی را در مورد موزه عنوان کرد که موجب تحرک و تسریع در بنیادگیری موزه‌ها شد. چهار سال پس از آن به سال ۱۷۵۰ م. اولین موزه‌ی واقعی جهان در قصر لوکزامبورگ بر پا شد.
اهداف موزه:
هدف‌های موزه را میتوان بدین صورت خلاصه کرد:
۱- یکی از اهداف موزه، نگهداری آثار گذشتگان و نمایش و انتقال آن‌ها به آیندگان.
۲- ارزیابی و قیاس میان پدیدار‌های تاریخی، عملی، فنی، صنعتی و هنری ِ گذشته و حال.
۳- یکی دیگر از اهداف موزه که میتوان نام برد، ایجاد و تقویت تفاهم میان ملل و اقوام است.
۴- شناخت و نمایش سهم اقوال و ملل در فرهنگ و تمدن جهانی.
۵- اعتلاء و بهبود میزان دانش محصلان، دانشجویان، پژوهشگران و ....
۶- جلوگیری از انهدام فرهنگ بومی و ایجاد سدی در برابر فرهنگ‌های نامأنوس، نیز از دیگر اهداف موزه است.
منشاء موزه‌ها، خواه در گنجینه‌های سلطنتی یا کلیسایی ِ قرون وسطا و یا در اطاق‌های کوچک ِ حاوی اشیاء و نمونه‌های کمیاب که در فاصله قرن‌های شانزدهم و هجدهم میلادی گرد آوری شده، نهفته است.
انواع موزه ها:
نخستین گونه بندی که در ممالک بسیاری به قوه‌ی خود باقی است و همچنان دراسامی کمیته‌های تخصصی " ایکوم " انعکاس دارد، تمایز بین موزه‌های هنری ظریفه، هنر‌های کاربردی، باستان شناسی، تاریخ، مردم شناسی، علوم طبیعی، دانش و تکنولوژی، موزه‌های منطقه‌ای محلی و موزه‌های تخصصی است.
در عین حال، سیر تحول موزه‌ها از جنگ دوم جهانی به این سو، به تدریج مرز‌های بین رشته‌ها و مجموعه‌ها را از میان برداشته است. اکنون موجه‌تر به نظر می‌رسد که موزه‌ها را به انواع زیر تقسیم کنیم.
۱- موزه‌های هنری ۲- موزه‌های تاریخی ۳- موزه‌های تخصصی ۴- موزه‌های علمی ۵- موزه‌های فنی وصنعتی
۱- موزهای تاریخی: آثار و اشیاء قدیمی را که می‌توانند گویای زمینه و پیشینه‌ی مردم شناسی و باستان شناسی و تاریخی باشند درخود جای داده اند.
۲- موزه‌های تخصصی: آثار تاریخی، هنری و فنی را به مناسبت‌های ویژه، درمعرض دید مردم قرارمی دهند. دو نوع این موزه‌ها را به موزه‌ها در هوای آزاد و موزه‌ی محلی مرسوم کرده اند.
۳- موزه‌های علمی: گیاهان، جانوران، سنگ‌ها، خاک‌ها، سنگواره‌ها و آنچه را که دست بشر در خلق آن‌ها دخالت نداشته است، تهیه و نگهداری می‌کنند که به انواع موزه‌های تاریخی طبیعی، جانوران زمینی، گیاهان، ماهی‌ها و جانوران دریایی طبقه بندی می‌شوند. موزه‌های علمی، مواظبت شده‌ترین و فعال‌ترین موزه‌ها هستند.
موزه‌های علوم طبیعی می‌باید نقش ویژه درآگاه سازی و متقاعد ساختن مردم ایفا کنند و در سطح علمی، این موزه‌ها، اسنادی بالغ بر میلیون‌ها نمونه هستند که پیشرفت دانش را از دیدگاه رشته‌های متعدد میسر می‌سازند و دراختیار پژوهشگران می‌گذارند.
۴- موزه‌های فنی و صنعتی: ساخته‌های فنی وصنعتی انسان را در زمینه‌های اختراعات، اکتشافات، وسایل نقلیه، ماشین آلات و مانند آن‌ها به نمایش می‌گذارند و به نام‌های موزه اختراعات، موزه اکتشافات، موزه ماشین آلات و موزه وسایل نقلیه و ... موسوم شده اند.
۵- موزه‌های هنری: آثار و اشیاء زیبایی درباره‌ی نقاشی، معماری و مجسمه سازی، هنر‌های تزیینی و صنایع دستی، لوازم خانگی، موزه خط و خطاطی، کتاب و صحافی، موزه‌ی سرامیک و کاشی، موزه‌ی قالی و قالیبافی، موزه‌ی کنده کاری و منبت کاری و صنایع چوبی، موزه‌ی گوهری و گوهر‌ها و بالاخره موزه‌ی منسوجات، طبقه بندی می‌کنند.
موزه‌های معروف جهان و ایران:
درجهان موزه‌های معروف بسیاری وجود دارد، همچون موزه‌ی " لوور" در فرانسه، موزه‌ی " بریتانیا " در لندن، موزه‌ی " بررا " در میلان، موزه‌ی " متروپولتین " در آمریکا، موزه‌ی " لنین گراد " در روسیه، موزه‌ی " ایتالیا " در رم و" ایران باستان " در تهران.
موزه ایران باستان: این موزه که در سال‌های ۱۶-۱۳۱۴ ش. برای حفظ آثار ملی، اشیاء تاریخی و عتیقه‌ی ایران تأسیس شد پس از تصویب ِ قانون حفظ آثار ملی، در سال ۱۳۰۹ که بنا بر آن دولت موظف به حفظ آثار ملی و نظارت درآن‌ها بود بنیان نهاده شد. این موزه، دارای آثار گرانبهایی از تمدن ایران از هزاران سال قبل از میلاد تا زمان حاضر است.
موزه آستان قدس مشهد:اشیاء نفیس آستان مقدس و کتاب‌های آن قبلاً در چند حجره صحن نو قرار داشت تا این که در سال ۱۳۱۶ ه. ش از محل درآمد آستان قدس، بنای موزه‌ی فوق شروع و در سال ۱۳۲۴ پایان یافت. مساحت آن ۹۳۹۸ متر مربع و دارای نفایس بسیاری است؛ ازجمله کتابخانه‌ی موزه از کتابخانه‌های درجه اول ایران است و از حیث نسخ نفیس خطی قدیمی و نسخ منحصر به فرد که در طول چند صد سال گردآوی شده، کم نظیر است.
موزه‌ی مردم شناسی درتهران: این موزه در سال ۱۳۱۵ ه. ش تأسیس شد و هدف ِ آن معرفی زندگی طبقات مختلف ایران از دو قرن پیش تا امروز، آثار هنری، صنایع دستی، نوع کار و پیشه‌های آنان می‌باشد.
موزه پارس در شیراز: موزه‌ی کنونی پارس، همان باغ حکومتی است که طرح آن را کریمخان زند ریخته بود تا این که در سال ۱۳۱۴ ه. ش، اداره‌ی کل باستان شناسی، قسمت شمال و شرق باغ را نرده‌های آهنی کشیده و کم کم اشیاء، آثار تاریخی و نفیس فارس و شیراز را در آن گردآوری کردند.
علاوه بر موزه‌های یاد شده، در رشت، اصفهان، کرمان و سایر استان‌ها و شهرستان‌های ایران نیز، اخیراً موزه‌هایی به وجود آمده است که هر یک از آن‌ها تاریخ مفصل و ارزنده‌ای از زندگی پیشینیان همان نقطه را در بردارد و تمدن اقوام گذشته را روشن می‌سازد.
تعریف موزه:
بر مبنای تعریفی که" ایکوم "از موزه می‌دهد، موزه عبارت است از مکان گردآوری، نگهداری، مطالعه، بررسی کردن و به نمایش گذاشتن نعمت‌های فرهنگی یا طبیعی به منظور آموزش، پژوهش و ارزش دادن به این مجموعه‌ها و لذت بردن از آن‌ها.
معنای لغوی و اصطلاحی موزه:
نام موزه از لغت فرانسوی Musee گرفته شده و به معنی مکانی است که مجموعه بزرگی از آثار باستانی و صنعتی و چیز‌های گرانبها را درآن به معرض نمایش می‌گذارند و دانشمندان، پژوهشگران، هنرمندان و... از آن استفاده می‌کنند. کلمه موزه را فرانسویان از لغت یونانی گرفته اند. موزه نام تپه‌ای در آتن بود که در آن عبادتگاهی برای موزه (الهه یونانی) قرار داشت.
امروزه در کشور‌های مختلف جهان موزه‌های متعدد آثار باستانی، مردم شناسی، طبیعی، حیوانات، وحوش و ...، مجموعه‌ی تاریخی آن کشور‌ها را بازگو می‌کند. فرهنگ و تمدن هر قوم و ملتی از طریق اشیاء و وسایلی که در موزه‌ها جمع آوری شده، شناخته می‌شود. یکی از راه‌های شناخت اقوام گذشته و آشنایی با نحوه‌ی زندگی آن‌ها، از طریق موزه‌ها به دانش آموزان و دانشجویان آموزش داده می‌شود.
تاریخچه موزه:
پژوهشگران و متخصصان موزه داری، به دنبال ریشه یابی واژه‌ی موزه به مبداء هلنی * بسنده کرده و تاریخ موزه و تاریخگذاری این پدیده را این گونه تعریف کرده اند:
معبد خدایان هنر شعر و موسیقی که بر فراز تپه‌ای در آتن قرار داشت، نخستین موزهای است که در تاریخ موزه‌ها از آن نام برده می‌شود و موزه آشمولین در شهر آکسفورد، نخستین موزهای است که آثار مشرق زمین را در خود محفوظ نگه داشته است.
نخستین موزه در قاره‌ی آسیا، موزه‌ی آرمیتاژ در لنینگراد روسیه است و اولین موزه‌ی ایران در سال ۱۲۹۵ ه. ش به نام موزه‌ی ملی ایران پایه گذاری و افتتاح شده است. سال ۱۷۴۶ م. را در تاریخ تحول و تکامل موزه‌ها، باید نقطه‌ی عطفی به شمار آورد؛ چرا که در این سال نویسنده‌ی فرانسوی " لاخون دوسن ین " عقاید و اندیشه‌های نوینی را در مورد موزه عنوان کرد که موجب تحرک و تسریع در بنیادگیری موزه‌ها شد. چهار سال پس از آن به سال ۱۷۵۰ م. اولین موزه‌ی واقعی جهان در قصر لوکزامبورگ بر پا شد.
اهداف موزه:
هدف‌های موزه را میتوان بدین صورت خلاصه کرد:
۱- یکی از اهداف موزه، نگهداری آثار گذشتگان و نمایش و انتقال آن‌ها به آیندگان.
۲- ارزیابی و قیاس میان پدیدار‌های تاریخی، عملی، فنی، صنعتی و هنری ِ گذشته و حال.
۳- یکی دیگر از اهداف موزه که میتوان نام برد، ایجاد و تقویت تفاهم میان ملل و اقوام است.
۴- شناخت و نمایش سهم اقوال و ملل در فرهنگ و تمدن جهانی.
۵- اعتلاء و بهبود میزان دانش محصلان، دانشجویان، پژوهشگران و ....
۶- جلوگیری از انهدام فرهنگ بومی و ایجاد سدی در برابر فرهنگ‌های نامأنوس، نیز از دیگر اهداف موزه است.
منشاء موزه‌ها، خواه در گنجینه‌های سلطنتی یا کلیسایی ِ قرون وسطا و یا در اطاق‌های کوچک ِ حاوی اشیاء و نمونه‌های کمیاب که در فاصله قرن‌های شانزدهم و هجدهم میلادی گرد آوری شده، نهفته است.
انواع موزه ها:
نخستین گونه بندی که در ممالک بسیاری به قوه‌ی خود باقی است و همچنان دراسامی کمیته‌های تخصصی " ایکوم " انعکاس دارد، تمایز بین موزه‌های هنری ظریفه، هنر‌های کاربردی، باستان شناسی، تاریخ، مردم شناسی، علوم طبیعی، دانش و تکنولوژی، موزه‌های منطقه‌ای محلی و موزه‌های تخصصی است.
در عین حال، سیر تحول موزه‌ها از جنگ دوم جهانی به این سو، به تدریج مرز‌های بین رشته‌ها و مجموعه‌ها را از میان برداشته است. اکنون موجه‌تر به نظر می‌رسد که موزه‌ها را به انواع زیر تقسیم کنیم.
۱- موزه‌های هنری ۲- موزه‌های تاریخی ۳- موزه‌های تخصصی ۴- موزه‌های علمی ۵- موزه‌های فنی وصنعتی
۱- موزهای تاریخی: آثار و اشیاء قدیمی را که می‌توانند گویای زمینه و پیشینه‌ی مردم شناسی و باستان شناسی و تاریخی باشند درخود جای داده اند.
۲- موزه‌های تخصصی: آثار تاریخی، هنری و فنی را به مناسبت‌های ویژه، درمعرض دید مردم قرارمی دهند. دو نوع این موزه‌ها را به موزه‌ها در هوای آزاد و موزه‌ی محلی مرسوم کرده اند.
۳- موزه‌های علمی: گیاهان، جانوران، سنگ‌ها، خاک‌ها، سنگواره‌ها و آنچه را که دست بشر در خلق آن‌ها دخالت نداشته است، تهیه و نگهداری می‌کنند که به انواع موزه‌های تاریخی طبیعی، جانوران زمینی، گیاهان، ماهی‌ها و جانوران دریایی طبقه بندی می‌شوند. موزه‌های علمی، مواظبت شده‌ترین و فعال‌ترین موزه‌ها هستند.
موزه‌های علوم طبیعی می‌باید نقش ویژه درآگاه سازی و متقاعد ساختن مردم ایفا کنند و در سطح علمی، این موزه‌ها، اسنادی بالغ بر میلیون‌ها نمونه هستند که پیشرفت دانش را از دیدگاه رشته‌های متعدد میسر می‌سازند و دراختیار پژوهشگران می‌گذارند.
۴- موزه‌های فنی و صنعتی: ساخته‌های فنی وصنعتی انسان را در زمینه‌های اختراعات، اکتشافات، وسایل نقلیه، ماشین آلات و مانند آن‌ها به نمایش می‌گذارند و به نام‌های موزه اختراعات، موزه اکتشافات، موزه ماشین آلات و موزه وسایل نقلیه و ... موسوم شده اند.
۵- موزه‌های هنری: آثار و اشیاء زیبایی درباره‌ی نقاشی، معماری و مجسمه سازی، هنر‌های تزیینی و صنایع دستی، لوازم خانگی، موزه خط و خطاطی، کتاب و صحافی، موزه‌ی سرامیک و کاشی، موزه‌ی قالی و قالیبافی، موزه‌ی کنده کاری و منبت کاری و صنایع چوبی، موزه‌ی گوهری و گوهر‌ها و بالاخره موزه‌ی منسوجات، طبقه بندی می‌کنند.
موزه‌های معروف جهان و ایران:
درجهان موزه‌های معروف بسیاری وجود دارد، همچون موزه‌ی " لوور" در فرانسه، موزه‌ی " بریتانیا " در لندن، موزه‌ی " بررا " در میلان، موزه‌ی " متروپولتین " در آمریکا، موزه‌ی " لنین گراد " در روسیه، موزه‌ی " ایتالیا " در رم و" ایران باستان " در تهران.
موزه ایران باستان: این موزه که در سال‌های ۱۶-۱۳۱۴ ش. برای حفظ آثار ملی، اشیاء تاریخی و عتیقه‌ی ایران تأسیس شد پس از تصویب ِ قانون حفظ آثار ملی، در سال ۱۳۰۹ که بنا بر آن دولت موظف به حفظ آثار ملی و نظارت درآن‌ها بود بنیان نهاده شد. این موزه، دارای آثار گرانبهایی از تمدن ایران از هزاران سال قبل از میلاد تا زمان حاضر است.
موزه آستان قدس مشهد:اشیاء نفیس آستان مقدس و کتاب‌های آن قبلاً در چند حجره صحن نو قرار داشت تا این که در سال ۱۳۱۶ ه. ش از محل درآمد آستان قدس، بنای موزه‌ی فوق شروع و در سال ۱۳۲۴ پایان یافت. مساحت آن ۹۳۹۸ متر مربع و دارای نفایس بسیاری است؛ ازجمله کتابخانه‌ی موزه از کتابخانه‌های درجه اول ایران است و از حیث نسخ نفیس خطی قدیمی و نسخ منحصر به فرد که در طول چند صد سال گردآوی شده، کم نظیر است.
موزه‌ی مردم شناسی درتهران: این موزه در سال ۱۳۱۵ ه. ش تأسیس شد و هدف ِ آن معرفی زندگی طبقات مختلف ایران از دو قرن پیش تا امروز، آثار هنری، صنایع دستی، نوع کار و پیشه‌های آنان می‌باشد.
موزه پارس در شیراز: موزه‌ی کنونی پارس، همان باغ حکومتی است که طرح آن را کریمخان زند ریخته بود تا این که در سال ۱۳۱۴ ه. ش، اداره‌ی کل باستان شناسی، قسمت شمال و شرق باغ را نرده‌های آهنی کشیده و کم کم اشیاء، آثار تاریخی و نفیس فارس و شیراز را در آن گردآوری کردند.
علاوه بر موزه‌های یاد شده، در رشت، اصفهان، کرمان و سایر استان‌ها و شهرستان‌های ایران نیز، اخیراً موزه‌هایی به وجود آمده است که هر یک از آن‌ها تاریخ مفصل و ارزنده‌ای از زندگی پیشینیان همان نقطه را در بردارد و تمدن اقوام گذشته را روشن می‌سازد.
موزه تاریخ طبیعی دانشگاه بوعلی‌سینا:
موزه تاریخ طبیعی دانشگاه بوعلی‌سینا یکی از متنوع‌ترین و جذاب‌ترین موزه‌های علمی ایران و حتی منطقه می‌باشد و دارای جایگاه ملی و بین المللی است، که حاوی اکتشافات جهانی و برخی نمونه‌های منحصر به فرد است و طی سال‌های متمادی با جستجو و کاوش از اقصی نقاط ایران و جهان، گردآوری شده و در حال حاضر با دارا بودن برخی نمونه‌های در حال انقراض و حتی منقرض شده و نیز آثار دوران‌های مختلف تاریخی در قالب ۶ سالن اصلی، باعث گردیده سالانه هزاران نفر از علاقه‌مندان و گردشگران داخلی و خارجی علی الخصوص محققین، دانش پژوهان و دانش آموزان از این موزه بازدید به عمل آورند.