حجت‌الاسلام اعلایی‌نژاد:
امام باقر (ع) معدن علم الهی و گنجینه‌ای از علوم مختلف بودند
استاد حوزه علمیه قم گفت: تربیت علمای بزرگ در دوران طلایی حیات امام باقر(ع) از ویژگی‌های ممتاز این دوران بود و امام باقر (ع) در بین تمام دانشمندان آن زمان با اظهار گوشه‌ای از علم لدنی خود ضعف و حقارت علوم اکتسابی و بشری را نمایان ساختند.
تاریخ انتشار: ۰۸:۰۲ - ۲۷ تير ۱۴۰۰
به گزارش بسنا و به نقل از شبستان، براساس منابع تاریخی ولادت امام محمد باقر (ع) را ماه رجب سال ۵۷ هجری ذکر کردند. آن حضرت در سال ۱۱۴ هجری به دستور هشام بن عبدالملک اموری در مدینه به شهادت رسیده و در قبرستان بقیع مدفون شدند لذا در این خصوص با حجت‌الاسلام شهاب‌الدین اعلایی نژاد»، استاد حوزه علمیه قم و کارشناس مباحث اعتقادی مطالبی را به شرح زیر عنوان کرد.
مهمترین ویژگی‌های اخلاقی و شخصیتی امام باقر (ع) چه ویژگی‌هایی بودند؟
وجود مبارک امام باقر (ع) در سال ۵۷ هجری به شهر مدینه به دنیا آمد. در زمان وفات پدر بزرگوارشان امام سجاد (ع) ۳۹ سال داشتند (در ۳۹ سالگی به امامت رسیدند). نام مبارک ایشان محمد و کنیه وی باقر، ابو جعفر و باقرالعلوم می‌باشد. حضرت در سال ۱۱۴ هجری در مدینه به شهادت رسیدند و در قبرستان بقیع در کنار پدر و جد بزرگوارشان به خاک سپردند و ایشان ۱۸ سال امامت کردند.
در میان خاندان پیامبر اکرم (ص)، امام باقر (ع) نخستین کسی بودند که هم از طرف پدر و هم از طرف مادر فاطمی و علوی بودند. پدر ایشان امام زین العابدین (ع)، فرزند امام حسین (ع) بودند که نسب شان به امیرالمومنین (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) می‌رسید. مادرشان فاطمه نام داشتند که کنیه ایشان ام عبدالله بود و از دختران امام حسن (ع) و از زنان بافضیلت و دانشمند بنی هاشم به شمار می‌رفت.
در کتاب مناقب ابن شهر آشوب ویژگی‌های امام باقر (ع) چگونه بیان شده است؟
ابن شهر آشوب در کتاب مناقب ویژگی‌های امام باقر (ع) را این گونه بیان می‌کنند. راستگوترین، گشاده رو‌ترین و بخشنده‌ترین مردمان آن زمان بود. در میان اهل بیت (ع) گرچه کمترین ثروت را داشتند، بیشترین هزینه‌ها را برای مردم انجام می‌دادند.
هر جمعه یک دینار صدقه می‌دادند و می‌فرمودند صدقه روز جمعه به خاطر فضیلت این روز به روز‌های دیگر فضیلت دوچندان دارد. همچنین هر زمان بیمار بیماری یا مشکلی در خانواده و بستگان پیش می‌آمد، زنان و کودکان را جمع می‌کردند و دعا می‌کردند و می‌فرمودند شما آمین بگویید، چون خداوند دعای شما را مستجاب می‌کند. ایشان همپای همه ارزش‌های اخلاقی و دینی خود در اوج بندگی و عبادت خداوند قرار داشتند تا جایی که آثار سجده در پیشانی آن حضرت دیده می‌شد و همواره در ذکر و یاد خداوند بود و از خوف خدا می‌گریست و بر فرزندان خود توصیه می‌کند که در زمان طلوع و غروب آفتاب دعا کنند، چون مستجاب می‌شود.
مرحوم شیخ مفید می‌فرماید مراتب بخشندگی امام باقر (ع) درخواست آن آشکار بود و با وجود کثرت عیال و متوسط بودن وضع زندگی به احسان و بخشندگی به دیگران معروف بودند. در اخلاق و رفتار متواضع، در گفتار صادق و در دیدار با مردم بسیار گشاده رو بودند.
به نقل تاریخ امام باقر (ع) عابدترین مردم زمان خود بودند. افلج غلام آزاد شده توسط امام باقر (ع) نقل می‌کند که برای انجام مراسم حج با حضرت به مکه رفتیم، تا چشم ایشان به خانه خدا افتاد با صدای بلند شروع به گریستن کردند. عرض کردم آقا شما با این اعمال و جایگاه خاصی که دارید نباید گریه کنید. حضرت فرمودند چرا نگریم شاید خدای متعال بر اثر این گریه بر من به مهربانی بنگرد و فردا در پیشگاه اش سرافراز و رستگار شوم. همچنین بعد از طواف و خواندن نماز هم همچنان در سجده می‌گریستند، این حالت عبادت و بندگی حضرت بود، ضمن اینکه امام در میان مردم بسیار خنده رو و خوشحال بودند.
صبر و شکیبایی
یکی از ویژگی‌های اخلاقی ارزشمند امام باقر (ع) صبر و بردباری بود. ایشان در برابر هتک حرمت‌ها و بی احترامی‌هایی که احیانا از جانب افراد نادان و کوته بین به ایشان نسبت داده می‌شد، حلم و بردباری عجیبی داشتند. حلم حضرت از بارزترین صفاتی است که مورخین به اجماع درباره امام نقل کردند.
اگر به خانواده یا اطرافیان خود مصیبتی وارد می‌شد، حضرت بسیار صبوری می‌کردند. روایت شده است حضرت در جمعی با اصحاب خود نشسته بودند که ناگهان صدای شیون از منزل شان بلند شد. به حضرت خبر دادند که یکی از فرزندان شما از دنیا رفته، ایشان با صبر و آرامش فردی را به منزل فرستادند. بعد از اینکه متوجه مرگ فرزندشان شدند، فرمودند «الحمد لله الا ما اعطى لله ما اخذتم» سپس خداوند را سپاس گفتند و فرمودند آنچه را که خداوند داده بود، گرفت.
شیخ صدوق در کتاب «امالی» خود روایت کرده است حضرت رسول (ص) امام را باقر نامیدند و به جابر بن عبدالله انصاری فرمودند‌ای جابر زمانی یکی از اولاد مرا که از فرزندان حسین (ع) است، درک خواهی کرد، او همنام من است و علم را با مهارت گسترش می‌دهد و می‌شکافد. وقتی دیدید سلام مرا به او برسان. پیامبر اکرم (ص) هنگامی این پیشگویی را فرمود که هنوز امام محمد باقر (ع) چشم به جهان نگشوده بود. سال‌ها از این جریان گذشت، زمان پیشوای چهارم رسید. روزی جابر از کوچه‌های مدینه عبور می‌کرد، چشم اش به حضرت باقر افتاد. وقتی دقت کرد دید نشانه‌های پیامبر که فرموده بودند در ایشان وجود دارد. پرسید اسم شما چیست، گفت اسم من محمد بن علی بن حسین است. جابر بوسه بر پیشانی او زد و گفت پیامبر به وسیله من به تو سلام رساند. جابر از آن تاریخ به پاس احترام پیامبر (ص) به نشانه عظمت امام باقر (ع) هر روز دو بار به دیدن آن حضرت می‌رفتند.
امام صادق (ع) نقل می‌کند پدر من همواره به یاد خدا بودند، در حال راه رفتن، غذا خوردن و حتی در هنگام سخن گفتن و سخن شنیدن مردم ذکر لا اله الا الله می‌گفتند. همچنین حضرت با آن مقام معنوی و شاگردانی زیادی که داشتند خودشان شخصا برای امرار معاش تلاش می‌کردند، این یکی از ویژگی‌های مهمی است که مردم جامعه امروز ما می‌توانند از حضرت الگوبرداری کنند. شخصی به نام محمد بن منکدر می‌گفت من فکر نمی‌کردم علی بن حسین (ع) دارای جانشینی باشد که از نظر دانش بتواند جای او را بگیرد، ولی وقتی فرزند ایشان امام باقر (ع) را ملاقات کردم، خواستم وی را موعظه کنم، ولی دیدم ایشان از نظر علمی بسیار بالاتر هستند و او مرا موعظه کرد.
مهمترین ویژگی‌های اخلاقی و شخصیتی امام باقر (ع) چه ویژگی‌هایی بودند؟
وجود مبارک امام باقر (ع) در سال ۵۷ هجری به شهر مدینه به دنیا آمد. در زمان وفات پدر بزرگوارشان امام سجاد (ع) ۳۹ سال داشتند (در ۳۹ سالگی به امامت رسیدند). نام مبارک ایشان محمد و کنیه وی باقر، ابو جعفر و باقرالعلوم می‌باشد. حضرت در سال ۱۱۴ هجری در مدینه به شهادت رسیدند و در قبرستان بقیع در کنار پدر و جد بزرگوارشان به خاک سپردند و ایشان ۱۸ سال امامت کردند.
در میان خاندان پیامبر اکرم (ص)، امام باقر (ع) نخستین کسی بودند که هم از طرف پدر و هم از طرف مادر فاطمی و علوی بودند. پدر ایشان امام زین العابدین (ع)، فرزند امام حسین (ع) بودند که نسب شان به امیرالمومنین (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) می‌رسید. مادرشان فاطمه نام داشتند که کنیه ایشان ام عبدالله بود و از دختران امام حسن (ع) و از زنان بافضیلت و دانشمند بنی هاشم به شمار می‌رفت.
در کتاب مناقب ابن شهر آشوب ویژگی‌های امام باقر (ع) چگونه بیان شده است؟
ابن شهر آشوب در کتاب مناقب ویژگی‌های امام باقر (ع) را این گونه بیان می‌کنند. راستگوترین، گشاده رو‌ترین و بخشنده‌ترین مردمان آن زمان بود. در میان اهل بیت (ع) گرچه کمترین ثروت را داشتند، بیشترین هزینه‌ها را برای مردم انجام می‌دادند.
هر جمعه یک دینار صدقه می‌دادند و می‌فرمودند صدقه روز جمعه به خاطر فضیلت این روز به روز‌های دیگر فضیلت دوچندان دارد. همچنین هر زمان بیمار بیماری یا مشکلی در خانواده و بستگان پیش می‌آمد، زنان و کودکان را جمع می‌کردند و دعا می‌کردند و می‌فرمودند شما آمین بگویید، چون خداوند دعای شما را مستجاب می‌کند. ایشان همپای همه ارزش‌های اخلاقی و دینی خود در اوج بندگی و عبادت خداوند قرار داشتند تا جایی که آثار سجده در پیشانی آن حضرت دیده می‌شد و همواره در ذکر و یاد خداوند بود و از خوف خدا می‌گریست و بر فرزندان خود توصیه می‌کند که در زمان طلوع و غروب آفتاب دعا کنند، چون مستجاب می‌شود.
مرحوم شیخ مفید می‌فرماید مراتب بخشندگی امام باقر (ع) درخواست آن آشکار بود و با وجود کثرت عیال و متوسط بودن وضع زندگی به احسان و بخشندگی به دیگران معروف بودند. در اخلاق و رفتار متواضع، در گفتار صادق و در دیدار با مردم بسیار گشاده رو بودند.
به نقل تاریخ امام باقر (ع) عابدترین مردم زمان خود بودند. افلج غلام آزاد شده توسط امام باقر (ع) نقل می‌کند که برای انجام مراسم حج با حضرت به مکه رفتیم، تا چشم ایشان به خانه خدا افتاد با صدای بلند شروع به گریستن کردند. عرض کردم آقا شما با این اعمال و جایگاه خاصی که دارید نباید گریه کنید. حضرت فرمودند چرا نگریم شاید خدای متعال بر اثر این گریه بر من به مهربانی بنگرد و فردا در پیشگاه اش سرافراز و رستگار شوم. همچنین بعد از طواف و خواندن نماز هم همچنان در سجده می‌گریستند، این حالت عبادت و بندگی حضرت بود، ضمن اینکه امام در میان مردم بسیار خنده رو و خوشحال بودند.
صبر و شکیبایی
یکی از ویژگی‌های اخلاقی ارزشمند امام باقر (ع) صبر و بردباری بود. ایشان در برابر هتک حرمت‌ها و بی احترامی‌هایی که احیانا از جانب افراد نادان و کوته بین به ایشان نسبت داده می‌شد، حلم و بردباری عجیبی داشتند. حلم حضرت از بارزترین صفاتی است که مورخین به اجماع درباره امام نقل کردند.
اگر به خانواده یا اطرافیان خود مصیبتی وارد می‌شد، حضرت بسیار صبوری می‌کردند. روایت شده است حضرت در جمعی با اصحاب خود نشسته بودند که ناگهان صدای شیون از منزل شان بلند شد. به حضرت خبر دادند که یکی از فرزندان شما از دنیا رفته، ایشان با صبر و آرامش فردی را به منزل فرستادند. بعد از اینکه متوجه مرگ فرزندشان شدند، فرمودند «الحمد لله الا ما اعطى لله ما اخذتم» سپس خداوند را سپاس گفتند و فرمودند آنچه را که خداوند داده بود، گرفت.
شیخ صدوق در کتاب «امالی» خود روایت کرده است حضرت رسول (ص) امام را باقر نامیدند و به جابر بن عبدالله انصاری فرمودند‌ای جابر زمانی یکی از اولاد مرا که از فرزندان حسین (ع) است، درک خواهی کرد، او همنام من است و علم را با مهارت گسترش می‌دهد و می‌شکافد. وقتی دیدید سلام مرا به او برسان. پیامبر اکرم (ص) هنگامی این پیشگویی را فرمود که هنوز امام محمد باقر (ع) چشم به جهان نگشوده بود. سال‌ها از این جریان گذشت، زمان پیشوای چهارم رسید. روزی جابر از کوچه‌های مدینه عبور می‌کرد، چشم اش به حضرت باقر افتاد. وقتی دقت کرد دید نشانه‌های پیامبر که فرموده بودند در ایشان وجود دارد. پرسید اسم شما چیست، گفت اسم من محمد بن علی بن حسین است. جابر بوسه بر پیشانی او زد و گفت پیامبر به وسیله من به تو سلام رساند. جابر از آن تاریخ به پاس احترام پیامبر (ص) به نشانه عظمت امام باقر (ع) هر روز دو بار به دیدن آن حضرت می‌رفتند.
امام صادق (ع) نقل می‌کند پدر من همواره به یاد خدا بودند، در حال راه رفتن، غذا خوردن و حتی در هنگام سخن گفتن و سخن شنیدن مردم ذکر لا اله الا الله می‌گفتند. همچنین حضرت با آن مقام معنوی و شاگردانی زیادی که داشتند خودشان شخصا برای امرار معاش تلاش می‌کردند، این یکی از ویژگی‌های مهمی است که مردم جامعه امروز ما می‌توانند از حضرت الگوبرداری کنند. شخصی به نام محمد بن منکدر می‌گفت من فکر نمی‌کردم علی بن حسین (ع) دارای جانشینی باشد که از نظر دانش بتواند جای او را بگیرد، ولی وقتی فرزند ایشان امام باقر (ع) را ملاقات کردم، خواستم وی را موعظه کنم، ولی دیدم ایشان از نظر علمی بسیار بالاتر هستند و او مرا موعظه کرد.
امام باقر (ع) بسیار اهل جود و بخشش بودند. امام صادق (ع) می‌فرماید با اینکه پدرم عایله زیادی داشتند، ولی همیشه به دیگران کمک می‌کردند. همچنین روش امام باقر (ع) این بود که هر گاه برادران یا اقوام یا بستگان به منزل شان می‌رفتند تا به آن‌ها طعام، لباس و هدیه نمی‌دادند، کسی اجازه خروج از منزل را نداشت. این ویژگی بسیار خوبی است که مردم ما امروز می‌توانند با الگوبرداری از حضرت بسیاری از مشکلات جامعه را حل کنند.
چرا امام باقر (ع) را باقرالعلوم نامیدند؟
مهمترین ویژگی حضرت باقرالعلوم است؛ در این خصوص تعابیر مختلفی وجود دارد که همه این‌ها نشات گرفته از علم ایشان است، نام باقر بیانگر این است که ایشان گنجینه‌های مختلفی از علوم در درون داشتند و معدن علم الهی بودند.
تربیت شاگردان و علمای بزرگ از دوران طلایی حیات امام باقر (ع) به شمار می‌رود و از ویژگی‌های ممتاز امام باقر (ع) این بود که در بین تمام دانشمندان آن زمان با اظهار گوشه‌ای از علم لدنی خود ضعف و حقارت علوم اکتسابی، بشری و کبر و غرور دروغین بعضی از دانشمندنما‌های عصر خود را از ذهن بردند و کسانی که تشنه حقایق و علوم بودند وقتی با حضرت برخورد می‌کردند خاضعانه در مقابل حضرت زانوی ادب و علم آموزی می‌زدند.
وصیت نامه امام باقر (ع) به فرزندشان امام صادق (ع) حاوی چه مطالبی بود؟
کلینی در سند خود که از امام صادق (ع) نقل کرده است که فرمود پدرم هر آنچه از کتب، آثار و امانات انبیا در نزد خود داشت به من به ودیعه سپرد پس، چون لحظه وفات اش رسید به من گفت چهار شاهد فرا بخوان من چهار تن از قریش را دعوت کردم، سپس به من فرمود علم چیزی است که یعقوب فرزندانش را بدان وصیت کرد که‌ای فرزندانم خداوند دین را برای شما برگزید؛ پس نمیرد مگر آنکه تسلیم رضای خداوند باشد، وصیت کرد محمد بن علی به جعفر بن محمد و به وی فرمان می‌دهد که او را به جامه برقی که هر جمعه در آن نماز می‌خواند کفن کند و عمامه اش را بر سرش ببندد و قبر او را چهار گوش و در موقع دفن بند‌های کفن او را باز کند.
سپس به شهود فرمود بازگردید خداوند شما را رحمت کند. امام صادق (ع) گفت به پدرم گفتم‌ای پدر در این وصیت چه بود که بر آن شاهد طلبید فرمود پسرم خوش نداشتم پس از من با تو به نزاع برخیزیم به این بهانه که به تو وصیت نکرده ام و می‌خواستم بدین وسیله حجت و دلیلی برای تو قرار داده باشم. در حقیقت امام (ع) می‌خواست به این وسیله همگان بدانند که جعفر بن محمد وصی و جانشین امام بعد از اوست.